Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, pisarka, pedagog, działaczka społeczna, urodziła się 23 listopada 1798 roku w Warszawie w rodzinie szlacheckiej. Była trzecią z kolei córką Marianny z Czempińskich oraz Ignacego Tańskiego, pisarza i urzędnika w okresie I Rzeczpospolitej, który stracił swój majątek i zatrudnienie za udział w powstaniu 1794. Dzieciństwo spędziła najpierw we wsi Wyczułki pod Sochaczewem, a następnie w majątku krewnej ojca Anieli Szymanowskiej, w Izdebnej w powiecie błońskim. Po śmierci ojca zamieszkała wraz matką w Warszawie. Wychowanie i naukę domową uzupełniała dokształcaniem w zakresie historii, języków i literatury polskiej w kręgu warszawskiej inteligencji. W 1819 roku zadebiutowała w świecie pisarskim wydając pracę z zakresu pedagogiki pt. Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki, w której zaprezentowała swój pogląd na kwestię wychowania i wykształcenia kobiet. Najistotniejszym przesłaniem było głębokie przekonanie autorki, że kobieta może utrzymywać się dzięki własnej pracy. Postulowała także potrzebę zaprowadzenia bardziej systematycznej i rozszerzonej edukacji kobiet. Natomiast trzeźwy realizm Klementyny stał za połączeniem postępowego poglądu o samorealizacji kobiet z tradycyjnym stanowiskiem na postawę i ich rolę w życiu społecznym. W latach 1822-24 opublikowała książkę Amelia matką jako kontynuację wcześniejszego dzieła. Była redaktorką pierwszego polskiego czasopisma dziecięcego „Rozrywki dla dzieci” (1824-1828). Wydała także szereg powieści dla dzieci (Wiązanie Helenki 1823, Druga książeczka Helenki 1825 i in.) i młodzieży (m.in. Listy Elżbiety Rzeczyckiej 1824, Dziennik Franciszki Krasińskiej 1825, Jan Kochanowski w Czarnolesie 1842). Pisała także powieści dla dorosłych (Karolina t.1-3 1839, Krystyna t. 1-2 1841). Była także autorką prac dydaktyczno-religijnych i informacyjnych jak Święte niewiasty 1844 czy Biografie znakomitych Polaków i Polek 1833. Pozostawiła po sobie pamiętniki, które drukiem ukazały się pośmiertnie w Pismach pośmiertnych (t. 1-10 1849).
Najaktywniejszy okres jej działalności zawodowej przypadł na kilka lat przed wybuchem powstania listopadowego, kiedy Klementyna została wizytatorką pensji żeńskich (1825) i wykładowcą w Instytucie Guwernantek (1826). W okresie powstania listopadowego rozwinęła intensywną działalność patriotyczną i charytatywną. Była współzałożycielką Związku Dobroczynności Patriotycznej Warszawianek, stowarzyszenia kobiet organizujących zbiórki na rzecz powstania, opiekujących się rannymi i wspomagających rodziny poległych powstańców.
Po upadku powstania wraz z mężem Karolem Boromeuszem Hoffmanem, którego poślubiła w 1829 roku, wyemigrowała. Najpierw w latach 1831-32 przebywała w Dreźnie, gdzie zaangażowała się w prace powstałego tam z inicjatywy Klaudyny z Działyńskich Potockiej Komitetu Polskiego. Jej zadaniem było przede wszystkim zabieganie o fundusze na rzecz komitetu, aby wesprzeć byłych powstańców. W salonie Hoffmanów w Dreźnie spotykały się największe osobistości polskiego życia politycznego i intelektualnego, członkowie powstańczego Rządu, posłowie sejmowi, generałowie, pisarze, poeci, artyści. Od 1832 roku po wydaleniu z Drezna, wraz z mężem zatrzymała się na stałe w Paryżu. Oboje związali się z obozem ks. Adama J. Czartoryskiego. Karol Boromeusz brał bezpośredni udział w życiu politycznym Hotelu Lambert, a Klementyna bardziej skupiła się na działalności kulturalno-oświatowej i filantropijnej. Najczynniej zaangażowała się w prace Towarzystwa Dobroczynności Dam Polskich, organizacji założonej w 1834 roku przez Annę z Sapiehów Czartoryską oraz Towarzystwa Literackiego. Zmarła 21 września 1845 roku w Passy pod Paryżem. Została pochowana na cmentarzu Père Lachaise, a jej serce spoczęło w katedrze na Wawelu.
Lit.
J.E. Dąbrowska, Klementyna – Rzecz o Klementynie z Tańskich Hoffmanowej, Białystok 2008; D. Ciepieńko-Zielińska, Klaudyna z Działyńskich Potocka, Kraków 1973; Z. Ciechanowska, Hoffmanowa z Tańskich Klementyna, PSB, t. 9, 1961, s. 573-576; I. Kaniowska-Lewańska: Twórczość dla dzieci i młodzieży K. z Tańskich Hoffmanowej, Opole 1964 „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu” seria B: „Studia i Rozprawy” nr 6; Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1, Warszawa 1984, s. 359.
