publikacje

Wróć do listy

Papiery aryjskie

Gizela Pregerowa trafiła do krakowskiego getta 18 sierpnia 1942 r. po wysiedleniu Żydów z Radłowa k. Tarnowa. Córka załatwiła dla niej „aryjskie papiery”. Pregerowa wynajęła mieszkanie w Bochni. Nikt nie podejrzewał, że jest Żydówką, ponieważ dobrze znała katolickie praktyki religijne. Po zakończeniu wojny nadal posługiwała się przybraną tożsamością do 1946 r. Kiedy zaczęła chorować, postanawiła wyjawić prawdę i złożyła w Komitecie Żydowskim w Krakowie relację jako ocalała z Zagłady. Bardziej niż zbliżającej się śmierci obawiała się, że zostanie pochowana w obrządku rzymskokatolickim.

publikacje

Wróć do listy

Pomoc Polaków

Berta Majerhoff w czasie okupacji niemieckiej mieszkała z synem, synową i wnukami w Wieliczce. Przed akcją likwidacyjną getta w Wieliczce (październik 1942) udało się jej zdobyć przepustkę i przebywała potem w krakowskim getcie. Po kilku dniach uciekła i ukrywała się u znajomego Polaka. Doczekała zakończenia wojny w kryjówce na poddaszu. W relacji podkreśliła, że Jakub Nowosielski, który udzielił jej pomocy, nie chciał za to żadnych pieniędzy.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Lili Wider

Lila Wider opisuje wkroczenie Niemców do Tarnowa: spalenie synagogi, prześladowania ludności żydowskiej i wysiedlanie Żydów w 1942 r. oraz utworzenie getta. Wspomina o mordowaniu starców i dzieci. Autorka pracowała szkole i następnie w sortowni rzeczy po zamordowanych. Podczas drugiej akcji likwidacyjnej uciekła z getta wraz z matką. Ukryły się po tzw. aryjskiej stronie, następnie wyjechały do Lwowa. Stamtąd została wysłana (jako Polka) na roboty przymusowe do Niemiec.

publikacje

Wróć do listy

Dzieje Zakładu Sierot w Krakowie podczas okupacji niemieckiej

Sabina Mirowska-Hochberger opisała historię Żydowskiego Domu Sierot, przypominając, że we wrześniu 1939 r. kierownictwo sierocińca opuściło Kraków, a jego zarządzaniem zajęła się Anna Feuerstein. Po utworzeniu getta w Krakowie (20 marca 1941) Niemcy przedłużyli zakładowi opiekuńczemu termin przeprowadzki do 1 kwietnia. Według rozporządzenia wszystkie dzieci żydowskie przebywające po „stronie aryjskiej” powinny były również znaleźć się w getcie.

publikacje

Wróć do listy

Dzieci

Regina Nelken, pracownica Żydowskiego Domu Sierot, opisała historię podopiecznych z sierocińca i internatu w Krakowie. W czasie okupacji niemieckiej dzieci pracowały (np. kleiły koperty), aby uniknąć wysiedlenia. Od jesieni 1942 r. były wywożone, m.in. do obozu zagłady w Bełżcu. W trakcie likwidacji krakowskiego getta (13 marca 1943 r.) trafiły do obozu pracy przymusowej w Płaszowie (przebywały w wydzielonej części: Kinderheim). Według Nelken zmęczone i straumatyzowane dzieci wyglądały jak „młodzi starcy”.

publikacje

Wróć do listy

Relacja NN (pseud. Oświęcimianka) o ewakuacji więźniów z obozu Taucha

Autorka, podpisująca się pseudonimem "Oświęcimianka", opisała przebieg ewakuacji więźniów z obozu Taucha w pobliżu Lipska w głąb III Rzeszy. Najwięcej miejsca w tekście poświęcono opisowi zachowań członków SS, którzy pilnowali kobiet. Mężczyźni byli niezwykle brutalni, zmuszali więźniarki do szybszego marszu, ociągające się i niezdolne do drogi zabijali. W tekście dużo informacji o pomordowanych, bitych osobach. Głód, przerażenie, wycieńczenie. Obóz Taucha był jednym z mniejszych obozów pracy funkcjonującym jako podobóz Buchenwaldu.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Heli Wolkenberg

Hela Wolkenberg opisała akcję likwidacyjną białostockiego getta w 1943 r. Autorka przypomina, że ukraińska policja tropiła ukrywających się Żydów, a także przedstawia sylwetkę gestapowca Friedla. Podczas akcji eksterminacyjnej wywieziono do Auschwitz tysiąc dwieście żydowskich dzieci wraz z nauczycielami.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Łai Rozenberg

Relacja sporządzona w 1945 roku.

Krótki tekst obejmuje wydarzenia z okresu od 1941 do 1942 roku.

Autorka skoncentrowała się na swoim pobycie w getcie w Dyneburgu. Tekst rozpoczynają informacje o scenach rozgrywających się w mieście po wkroczeniu do niego wojska niemieckiego – masowe egzekucje ludności żydowskiej, prześladowania, wprowadzanie praw antyżydowskich, zabór mienia, wyrzucanie z zajmowanych mieszkań, przesiedlenia do getta.

Autorka opisała pobieżnie utworzenie getta w Dyneburgu. Opisała panujące w nim warunki – głód, biedę, strach, choroby.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Stasi Wajntraub

Relacja sporządzona w 1945 roku.

Na dokumencie brak datacji, relacja obejmuje jednak w przybliżeniu okres od 1939 do 1945 roku.

Relacja ma formę wspomnień dotyczących przeżyć młodej dziewczyny w niemieckich obozach koncentracyjnych. Autorka pobieżnie opisywała kolejne miejsca, realia życia w nich i prace, do których była przydzielana. Dużo miejsca zajmują informacje o głodzie, złych warunkach, chorobach i zachowaniu strażników.

Kobieta opisała przede wszystkim Auschwitz i obóz w Lipsku.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Sary Berman

Relacja z datą dzienną 13 lipca 1945 roku.

Tekst obejmuje wydarzenia z okresu od 1941 do 1945 roku.

Autorka rozpoczęła od informacji o getcie w Kownie. Opisała panujące w nim warunki skupiając się na głodzie, chorobach i strachu. Skoncentrowała się przede wszystkich na schyłkowym okresie jego funkcjonowania – roku 1944.

Strony