publikacje

Wróć do listy

Na aryjskich papierach

Estera Lisak opisuje swoją ucieczkę z getta warszawskiego w marcu 1943 r. Nie miała umówionej kryjówki, lecz przyjęła ją Eugenia Kochanowska, dawna  koleżanka ze szkoły. Autorka posługiwała się tzw. aryjskimi papierami. Po upadku powstania warszawskiego wraz z rodziną Kochanowskich przeniosła się do Grójca. Tam spotkała znajomą Żydówkę z getta i zamieszkały razem. Wspomina o strachu związanym ze „złym wyglądem” koleżanki i próbach nadania jej „aryjskiej” urody. Obie kobiety doczekały (wraz z odnalezionym mężem współlokatorki) „nadejścia Armii Czerwonej”.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Dory Szuster (I)

Dora Szuster opisuje prześladowania Żydów w Bolechowie (ob. Ukraina): kontrybucje, egzekucje i grabieże mienia żydowskiego. Przypomina o przedostatniej akcji likwidacyjnej w bolechowickim getcie (wrzesień 1942), podczas której zabijano także dzieci oraz o ostatniej, czwartej akcji (lipiec 1943), w której brali udział „jeńcy sowieccy narodowości uzbeckiej w mundurach gestapo”. 

publikacje

Wróć do listy

Relacja Rebeki Mondsztajn

Relacja dotyczy wydarzeń z roku 1941. Rozpoczyna ją informacja o samobójstwie jednego z członków Judenratu podczas zbierania kosztowności na kontrybucję. Całość dotyczy głównie obowiązków Judenratu – autorka w  precyzyjny sposób opisuje zależności i hierarchię panujące w Bolechowie. Kobieta wspomina, że z polecenia i finansowania Judenratu utworzono kuchnię ludową dla najbardziej potrzebujących. Opisuje wygląd i zachowanie osób z chorobą głodową. Opowiada o utworzonym przez Judenrat szpitalu. W zarządzie Rady Żydowskiej leżały tez: komisja pogrzebowa, urząd metrykalny i sąd.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Ellen Pressler

Ellen Pressler opisuje wydarzenia po 22 czerwca 1941 r., niepokój związany z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej i proklamowaniem niepodległej Ukrainy. Nacjonaliści ukraińscy prześladują ludność żydowską w Bolechowie (do akcji dołączają Polacy agitowani przez księdza). Żydzi są podejrzewani o współpracę z komunistami i aresztowani. Pogromy ustają we wrześniu, po wkroczeniu wojsk węgierskich i słowackich do miasta. Autorka stwierdza, że społeczność żydowska „odetchnęła z ulgą”. Władzę w Bolechowie obejmują Niemcy, wtedy powołano Judenrat i nałożono kontrybucje.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Miny Berman

Mina Berman opisuje likwidację getta w Białymstoku. W tym czasie pracowała w fabryce tytoniu poza gettem, ale zdecydowała się wrócić do rodziców. Wywieziono ją do Treblinki, wspominała, że niektórzy Żydzi próbowali uciekać z wagonów. Po przybyciu do obozu i selekcji skierowano ją do sortowania odzieży i dobytku po zamordowanych. Potem trafiła na Majdanek i również pracowała przy sortowaniu rzeczy. Przypomina o chłopcu imieniem Fritz, który był ulubieńcem strażników, gdyż donosił na innych więźniów. We wrześniu 1943 r. przewieziono ją do obozu w Bliżynie, gdzie pracowała jako krawcowa.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Racheli Abramowicz

Relacja Racheli Abramowicz dotyczy przebiegu wydarzeń z lat 1944-1945 i jest kontynuacją jej wcześniejszego sprawozdania złożonego 21 czerwca 1947 r. Autorka opisuje transport więźniów do Auschwitz - obozu, do którego trafiła w czerwcu 1944 r.  W swoich wspomnieniach opisuje podróż w skrajnych warunkach. Więźniowie transportowani do obozu pozbawieni byli jedzenia i wody oraz zmuszeni zostali podróżować wśród rozkładających się ciał osób zmarłych. Abramowicz opisuje również próby ucieczki transportowanych, starających się wydostać z wagonów.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Ludwiki Lady

Ludwika Lady opisuje wkroczenie Niemców do Pabianic, utworzenie getta i przesiedlania. Wymienia nazwiska członków Judenratu i policjantów żydowskich. Wspomina  o śmierci ojca, lecz była zbyt mała, aby dokładnie to zapamiętać. Po likwidacji pabianickiego getta znalazła się w getcie w Łodzi (wraz z matką). Warunki życia znacznie się pogarszyły. W sierpniu 1944 r. została wywieziona do Auschwitz. W trakcie selekcji rozdzielono ją z siostrą, która prawdopodobnie zginęła. Następnie autorka trafiła do Stutthof, gdzie panowały głód i epidemia tyfusu. Na początku 1945 r. nastąpiła ewakuacja.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Frani Godlewicz

Frania Godlewicz po zakończeniu wojny znalazła się w Domu Dziecka w Chorzowie. Opisała swoje przeżycia z czasów okupacji niemieckiej, wspominając, że przed wojną jej ojciec miał skład rowerowy w Gdyni. We wrześniu 1939 r. rodzina przeprowadziła się do Warszawy i mieszkali po tzw. aryjskiej stronie, a potem w getcie, gdzie zmarła jej babcia. Po wyjściu z getta autorka traci ojca i matkę, o dziewczynkę troszczy się ciotka, która płaci za jej dalsze ukrywanie i utrzymanie. Po upadku powstania warszawskiego Frania zostaje wywieziona do obozu w Pruszkowie, a po wyzwoleniu wraca do Warszawy.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Rity Rek

Relacja obejmuje wydarzenia z lat 1939-1945.

Relację rozpoczyna informacja o zniszczeniu synagog w Bielsku i Białej po wejściu hitlerowców. Autorka opisuje poszczególne represje spotykające Żydów bialskich.

Opisuje kolejne przesiedlenia i wyjątek, kiedy posiadając dokumenty o konieczności przesiedlenia Żydom można było jechać koleją.

Wraz z ojcem udaje się do Oświęcimia. Na tym relacja się urywa.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Fajgi Zobermann

Fajga Zobermann i jej siostra zgłosiły do pracy w Niemczech, posługując się fałszywmi dokumentami. W Monachium skierowano je do do pracy w fabryce BMW. Zobermann pracowała także jako tłumaczka języka niemieckiego. Po zadenuncjowaniu została wysłana do Auschwitz (wraz z siostrą). Po ewakuacji obozu trafiła do obozu Bergen-Belsen, pracowała w fabryce samolotów. W czasie marszu śmierci doczekała wyzwolenia.

Strony