publikacje

Wróć do listy

Relacja Basi Pińczańskiej

Basia Pińczańska opisała getto w Stołpcach (ob. Białoruś) – podczas święta Jom Kipur w 1942 r. zostało w nim ok. sześciuset Żydów. Kilka dni później Niemcy przeprowadzili selekcję i zamordowali dzieci oraz starców (czterdzieści pięć osób). Trzy tygodnie po Dniu Pojednania z getta wyszło do pracy dwustu dwudziestu Żydów, a pozostałych rozstrzelali Ukraińcy i Łotysze. Po dokonaniu tego masowego mordu prezesem Judenratu został Żyd z Siedlec – Białoszka. Uspokajał Żydów mówiąc, że nie będzie już akcji likwidacyjnych, bo Niemcy potrzebują robotników.

publikacje

Wróć do listy

Gwiazda chanukowa

Helena Ruf, rozważając przebieg ludzkiego życia, przywołuje chanukową gwiazdę, która symbolizuje nadzieję. Świąteczna gwiazda jest jej powierniczką, a także wydaje się, że może na powrót połączyć rozproszone rodziny. Dokument został opisany jako opowiadanie i jest artystyczną próbą zniwelowania lęku, samotności i poczucia wyobcowania.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Broni Markowicz-Boraks

Bronia Markowicz-Boraks w czasie okupacji niemieckiej podzieliła los „wszystkich Żydów” w Warszawie – jak pisała w relacji. Jej mąż pracował w zakładzie Toebbensa w getcie, w którym produkowano na potrzeby Wehrmachtu m.in. odzież i mundury. Autorka opisała wielką akcję likwidacyjną w getcie (1942). W tym czasie trafiła wraz z mężem i synem na Umschlagplatz. Mąż został wypuszczony, a ona z synem chowała się „pośród stosu trupów”. Znalazła schronienie na terenie szopu Toebbensa (do stycznia 1943), później wyszła z dzieckiem z getta.

publikacje

Wróć do listy

Aryjskie papiery

Sabina Berger przypomina o wkroczeniu wojsk niemieckich do Lwowa w 1941 r. Pobyt w getcie opisuje krótko: „przeżyliśmy to, co reszta Żydów”. W sierpniu 1942 r., kiedy rozpoczęła się akcja likwidacyjna, uciekła z dwuletnim synkiem z lwowskiego getta. Podczas podróży do Krakowa, gdzie mieszka jej dalsza rodzina, jest szantażowana przez Polaka. Po przybyciu do miasta zdobyła fałszywe dokumenty, później przebywała w pobliskich Swoszowicach. Wiejskie dzieci nazywały ją Żydówką, a sąsiadka podczas jej nieobecności odkryła, że syn był obrzezany.

publikacje

Wróć do listy

Na aryjskich papierach

Estera Lisak opisuje swoją ucieczkę z getta warszawskiego w marcu 1943 r. Nie miała umówionej kryjówki, lecz przyjęła ją Eugenia Kochanowska, dawna  koleżanka ze szkoły. Autorka posługiwała się tzw. aryjskimi papierami. Po upadku powstania warszawskiego wraz z rodziną Kochanowskich przeniosła się do Grójca. Tam spotkała znajomą Żydówkę z getta i zamieszkały razem. Wspomina o strachu związanym ze „złym wyglądem” koleżanki i próbach nadania jej „aryjskiej” urody. Obie kobiety doczekały (wraz z odnalezionym mężem współlokatorki) „nadejścia Armii Czerwonej”.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Dory Szuster (I)

Dora Szuster opisuje prześladowania Żydów w Bolechowie (ob. Ukraina): kontrybucje, egzekucje i grabieże mienia żydowskiego. Przypomina o przedostatniej akcji likwidacyjnej w bolechowickim getcie (wrzesień 1942), podczas której zabijano także dzieci oraz o ostatniej, czwartej akcji (lipiec 1943), w której brali udział „jeńcy sowieccy narodowości uzbeckiej w mundurach gestapo”. 

publikacje

Wróć do listy

Relacja Rebeki Mondsztajn

Relacja dotyczy wydarzeń z roku 1941. Rozpoczyna ją informacja o samobójstwie jednego z członków Judenratu podczas zbierania kosztowności na kontrybucję. Całość dotyczy głównie obowiązków Judenratu – autorka w  precyzyjny sposób opisuje zależności i hierarchię panujące w Bolechowie. Kobieta wspomina, że z polecenia i finansowania Judenratu utworzono kuchnię ludową dla najbardziej potrzebujących. Opisuje wygląd i zachowanie osób z chorobą głodową. Opowiada o utworzonym przez Judenrat szpitalu. W zarządzie Rady Żydowskiej leżały tez: komisja pogrzebowa, urząd metrykalny i sąd.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Ellen Pressler

Ellen Pressler opisuje wydarzenia po 22 czerwca 1941 r., niepokój związany z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej i proklamowaniem niepodległej Ukrainy. Nacjonaliści ukraińscy prześladują ludność żydowską w Bolechowie (do akcji dołączają Polacy agitowani przez księdza). Żydzi są podejrzewani o współpracę z komunistami i aresztowani. Pogromy ustają we wrześniu, po wkroczeniu wojsk węgierskich i słowackich do miasta. Autorka stwierdza, że społeczność żydowska „odetchnęła z ulgą”. Władzę w Bolechowie obejmują Niemcy, wtedy powołano Judenrat i nałożono kontrybucje.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Miny Berman

Mina Berman opisuje likwidację getta w Białymstoku. W tym czasie pracowała w fabryce tytoniu poza gettem, ale zdecydowała się wrócić do rodziców. Wywieziono ją do Treblinki, wspominała, że niektórzy Żydzi próbowali uciekać z wagonów. Po przybyciu do obozu i selekcji skierowano ją do sortowania odzieży i dobytku po zamordowanych. Potem trafiła na Majdanek i również pracowała przy sortowaniu rzeczy. Przypomina o chłopcu imieniem Fritz, który był ulubieńcem strażników, gdyż donosił na innych więźniów. We wrześniu 1943 r. przewieziono ją do obozu w Bliżynie, gdzie pracowała jako krawcowa.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Racheli Abramowicz

Relacja Racheli Abramowicz dotyczy przebiegu wydarzeń z lat 1944-1945 i jest kontynuacją jej wcześniejszego sprawozdania złożonego 21 czerwca 1947 r. Autorka opisuje transport więźniów do Auschwitz - obozu, do którego trafiła w czerwcu 1944 r.  W swoich wspomnieniach opisuje podróż w skrajnych warunkach. Więźniowie transportowani do obozu pozbawieni byli jedzenia i wody oraz zmuszeni zostali podróżować wśród rozkładających się ciał osób zmarłych. Abramowicz opisuje również próby ucieczki transportowanych, starających się wydostać z wagonów.

Strony