List przesłany do redakcji programu Dawniej niż wczoraj, realizowanego we współpracy z Archiwum Wschodnim. Jego autorką była Kamila Zajączkowska-Ułanek. W liście wyraziła wsparcie i wdzięczność za opowiedzenie o losach Polaków na Wschodzie. Autorka odnajduje swoje doświadczenia w zasłyszanych historiach, bo sama spędziła dzieciństwo w Kazachstanie. Do listu dołączyła fragment swoich wspomnień z pobytu w tym kraju.

Kamila Zajączkowska-Ułanek wspomina pobyt w Kazachstanie na zesłaniu. Została wywieziona z matką i braćmi w dniu 13 kwietnia 1940 r., ponieważ uznano ich za kułaków. Autorka skupia się na prześladowaniach NKWD za odmowę przyjęcia obywatelstwa radzieckiego. Wyjaśnia, że wkrótce po przybyciu do kołchozu wydano im dokument stwierdzający obywatelstwo radzieckie. Potem, po podpisaniu umowy pomiędzy Sikorskim i Stalinem, zmienili im dokument i wpisali obywatelstwo polskie. Wtedy wstąpiła w nich nadzieja, że może wrócą do Polski.

Autorka opisuje swoje dziecięce przeżycia z czasów II wojny światowej, a szczególnie z bitwy brzeskiej w 1941 r. Krystyna Zimnicka urodziła się w Brześciu 24 sierpnia 1934 r. Jej ojciec zmarł trzy miesiące wcześniej. Matka została w ciąży sama z dwójką starszych dzieci. W 1941 r. Krystyna miała siedem lat i już zdawała sobie sprawę z otaczającej ją rzeczywistości. Pamięta atmosferę strachu, ciągłe czuwanie, modlitwy. Trwały wywózki na Sybir. W dniu, kiedy ich rodzina miała być wywieziona, rozpoczęła się bitwa brzeska, co ich uratowało przed deportacją.

Jest to relacja Anny Kozak, przebywającej od 1952 w klasztorze, przesłana przez siostrę jej matki, Anielę Zahaczewską. Anna opowiada o deportacji w głąb Rosji w czerwcu 1940 r. oraz o dalszej tułaczce po ZSRR i wyjściu z wojskiem Andersa.

Autorka opowiada o losach swojej rodziny po wyzwoleniu. Mieszkała z rodzicami i siostrą we Lwowie. W roku 1944 miała 14 lat i pamięta „wyzwolicieli” jako niechlujnie wyglądających i choć deklarowali przyjaźń, to wróciły ich perfidne praktyki, jak za pierwszej okupacji, np. podstępne aresztowanie wybitnych działaczy AK, zaproszonych na oficjalne spotkanie z przedstawicielami władz radzieckich. Wywożono AK-owców w głąb Rosji. Wschodnie ziemie Polski włączono do ZSRR, a ich mieszkańców zmuszano do wyjazdu na Zachód.

Autorka opowiada o latach okupacji na Kresach Wschodnich – sowieckiej, niemieckiej i ponownie sowieckiej – poprzez pryzmat własnych przeżyć i zapamiętanych wydarzeń. W momencie wybuchu wojny była już dorastającą dziewczyną, mieszkała w Stanisławowie z rodzicami, młodszą siostrą i dziadkiem. Ojciec był sędzią. Najpierw Krystyna Zawadzka opisuje przeżycia z pierwszych dni wojny, kiedy to słuchali w radiu informacji z frontu, mając nadzieję, że sojusznicy przyjdą z odsieczą i wojna szybko się skończy.

Bolesława Zbisińska wspomina przymusowe roboty w Niemczech w czasie II wojny światowej. Autorka razem z bratem i siostrą zostali wysłani na roboty do Niemiec (wyruszyli z ul. Skaryszewskiej w Warszawie). Siostrze udało się uciec z transportu pod Toruniem, a Bolesława z bratem dotarli do Rostoku, gdzie była fabryka mebli Klinkmana. Tam ich rozdzielono. Dziewcząt było ok. trzydzieści, zostały zakwaterowane w budynku przypominającym kino. Brat mieszkał osobno. Gdy pewnego razu Bolesława miała za karę pracować w nocy, uciekła z fabryki i zaczęła szukać pracy na własną rękę.

Autorka krótko i rzeczowo opowiada o działaniach młodzieży szkolnej w Łomży w okresie okupacji sowieckiej po 17 września1939 r. oraz o późniejszych aresztowaniach w tym środowisku. Wejście wojsk radzieckich na terytorium Polski we wrześniu 1939 r. wywołało silne reakcje łomżyńskiej młodzieży, która przeciwstawiała się sowietyzacji kraju. Opór polegał na rozlepianiu afiszów i ulotek o treści patriotycznej i antysowieckiej, strajkach szkolnych w dniach rocznic i świąt państwowych (a także niektórych kościelnych), zakłócaniu przebiegu mityngów, zabaw, imprez sportowych.

Autorka opisuje aresztowanie i pobyt w więzieniu NKWD w Czelabińsku.

W liście do Archiwum Wschodniego autorka stara się sprostować nieprawdziwe informacje dotyczące jej rodziny, podane przez Michała Aniszewskiego w jego wspomnieniach nadesłanych do Archiwum na konkurs (sygn. AWII/1228). Wspomnienia dotyczą bezpośrednio przeżyć autorki i jej bliskich oraz należącego do nich majątku Ostrzyca, położonego 4 km od Janowa, 35 km od Pińska na Polesiu. Autorka wyznaje, że zna bardzo dobrze Aniszewskiego, który jest jej rówieśnikiem. Jego ojciec Stanisław Aniszewski pracował w majątku jej rodziców.