publikacje

Wróć do listy

Relacja Etki Żółtak

Etka Żółtak opisuje ucieczkę z getta w Czyżewie do wsi Helenów. Przez dwa miesiące ukrywała się „za podwójną ścianą”, a potem w pobliskich lasach. Próbowała przedostać się do Warszawy, ostatecznie w Czyżewie zatrudniła się „u Niemca”. Opuściła miejscowość po rozpoznaniu jej pochodzenia przez jednego z policjantów. Najobszerniejszy fragment dotyczy okresu, który autorka spędziła z pięćdziesięcioosobowym oddziałem żydowskich partyzantów (uciekinierów z transportów) w okolicach Siemiatycz.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Chai Morewskiej

Chaja Morewska opisała akcje likwidacyjne ludności żydowskiej przeprowadzane przez Niemców i policję litewską w kwietniu 1941 r. w Wilnie, m.in. aresztowania „komsomolców i sowieckich aktywistów”. W 1943 r. w getcie zaczęły się „fałszywe wywózki”, tzn. ogłoszono możliwość wyjazdu do getta w Kownie, w którym znajdowała się część Żydów pochodzących z Wilna. Poinformowano, że kowieńskie getto nie było przeludnione i panowały w nim lepsze warunki niż w Wilnie. Najczęściej zgłaszali się młodzi ludzie, których rodzice trafili do Kowna.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Hadasy Halberstadt

Hadasa Halberstadt opisuje prześladowania Żydów w Lublinie podczas okupacji niemieckiej i akcje likwidacyjne w getcie na Majdanie Tatarskim, gdzie przebywała od 1940 r. Wspomina o Żydzie nazywanym Królem, który pomagał ludziom wydostać się z getta, załatwiał lepszą pracę i pośredniczył w uwalnianiu zatrzymanych. Król pomógł autorce wyjść z getta, wpisując ją na listę osób wywiezionych do obozu pracy w Ostrowcu Świętokrzyskim. Halberstadt przedstawia znośne warunki życia w obozie. Potem trafiła do Auschwitz, a stamtąd do obozu pracy w Gebhardsdorf (Giebułtów, ob. Dolny Śląsk).

publikacje

Wróć do listy

Relacja Fajgi Dimentman

Fajga Dimentman opisuje przesiedlenie do getta wileńskiego i różne reakcje mieszkańców miasta, jedni złorzeczyli Żydom, a drudzy im współczuli. Niektórzy z wysiedlanych żegnali się z sąsiadami i znajomymi. Podczas nocnej akcji litewskiej policji w getcie (1941 r.) brutalnie wypędzono wszystkich Żydów na ulice i plądrowano ich domy. Autorka wraz z mężem zdołała się ukryć. Mąż przekupił Niemca, wręczając mu zegarek, i nie zostali wydani Litwinom.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Goldy Eliasz

Golda Eliasz wraz z rodziną została wywieziona z getta w Szawlach (Litwa) do obozu koncentracyjnego w Stutthof (22 lipca 1944 r.). Matka i siostra trafiły do Auschwitz, mąż i brat przebywali w męskiej części obozu Stutthof. Opisała więzienne warunki życia: częste selekcje, apele i wymierzane kary. Kopała ziemię i pracowała przy budowie umocnień. Potem trafiła do podobozu w Gutowie, a następnie zachorowała i znalazła się w obozowym szpitalu w Stutthof. W styczniu 1945 r.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Gizeli Halpern

Gizela Halpern w pierwszej części relacji opisuje lwowską fabrykę Heim der Luftwaffe i życzliwe traktowanie żydowskich robotników przez kierownika Eryka Seidenglanza, który bronił pracowników przed brutalnymi strażnikami, co było przyczyną podejrzeń, że sprzyja Żydom i ich chroni. W drugie części autorka przypomina historię swojego krewnego Jakuba, który za zgodą Seidenglanza ukrył w kotłowni żonę i rocznego syna. Kiedy ich znaleziono, wszyscy zostali aresztowani i „wysłani na pewną śmierć”. Seidenglanz trafił na front wschodni.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Marii Lejman

Maria Lejman (w relacji adnotacja: „aryjka”) opisuje losy swojego męża, adwokata żydowskiego pochodzenia, aresztowanego przez gestapo 28 kwietnia 1942 r. w Krakowie. Podczas rewizji w mieszkaniu Lejmanów Niemcy wypytywali o brata męża (Bronisława), działającego w podziemiu, odpowiedzialnego za wystawianie fałszywych dokumentów i wysyłanie za granicę ludzi poszukiwanych przez okupanta. Niemcy zarekwirowali dokumenty i pieniądze, córka Lejmanów została popchnięta przez jednego z gestapowców, aż straciła przytomność, a męża Marii osadzono w więzieniu na Montelupich, następnie w Tarnowie.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Henryki Knap

Henryka Knap opisuje wysiedlenia Żydów holenderskich w kwietniu 1941 r. Wspomina o aresztowaniu narzeczonego w lutym. Knap ukrywała się (wraz z krewnymi) przez dwadzieścia jeden miesięcy u chłopa w okolicach Rotterdamu. Została zatrzymana w 1944 r., po przesłuchaniach wywieziono ją do obozu w Westerbrok, a następnie do Auschwitz-Birkenau. Autorka chorowała z powodu wyczerpującej pracy i niedożywienia. Po wyjściu z obozowego szpitala pracowała w szwalni. W styczniu 1945 r. znowu znalazła się w szpitalu i nie była ewakuowana. Doczekała wyzwolenia w Birkenau. 

publikacje

Wróć do listy

Relacja Berty Very

Berta Vera opisuje zajęcie Beregova przez Niemców (marzec 1944) i wprowadzenie ustaw antyżydowskich: noszenie łat, kontrybucje, wyrzucanie z domów, godziny policyjne ( „od 11 do 6 wolno było wychodzić na ulice”). Kolejne fragmenty zostały opatrzone datami. Kwiecień 1944 – utworzenie getta. Maj 1944 – autorkę wywieziono do Auschwitz. Mieszkała w baraku wraz z Węgierkami, Czeszkami i Rumunkami. Potem została przeniesiona do Birkenau, gdzie przebywała przez trzy miesiące. Wspomina, że na jednej pryczy spało około czternastu kobiet. Zachorowała na szkarlatynę.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Joanny Ringel

Relacja Joanny Ringel została podzielona na trzy części. W pierwszej opisuje wyzwolenie obozu w Auschersleben przez wojska amerykańskie w kwietniu 1945 r. Autorka wspomina o opiece lekarskiej, jedzeniu i transporcie wycieńczonych i chorych więźniów. W części drugiej opowiada o obozach, w których przebywała: Płaszów, obóz na terenie krakowskiej fabryki Kabel, Bergen-Belsen i Auschersleben. Na terenie fabryki szmuglowano żywność i z tego powodu (a także prób ucieczki) karano śmiercią. Najdłuższą część trzecią Ringel poświęciła Bergen-Belsen i Auschersleben.

Strony