Towiańska, Maria

Córka Andrzeja Towiańskiego; w dorosłości jako jedyna z rodzeństwa odstąpiła od głoszonych przez niego poglądów. Miała zaledwie 3 lata, gdy mistyk i jego żona wyjechali na Zachód. Dzieciństwo spędziła na Podolu w majątku rodziny Dłuskich (wraz z Ludwiką Sierzputowską, późniejszą żoną poety Adama Pługa). Od szesnastego roku życia pozostawała – wraz z czworgiem rodzeństwa – pod opieką warszawskich towiańczyków Amelii i Józefa Noskowskich. Ponownie zobaczyła się z ojcem po 18 latach; w trakcie kolejnej wizyty w Zurychu (w 1859 roku) Towiański odmówił spotkania z córką – kartki, w których gani ją za pychę, nieposłuszeństwo i sugeruje opętanie, są cennym świadectwem mechanizmów działania sekty. Po powrocie ze Szwajcarii Maria została umieszczona przez towiańczyków w klasztorze w Sierpcu (w charakterze rezydentki i niepłatnej nauczycielki). Tam poznała bernardyna Bonifacego Jastrzębskiego, który zaszczepił w niej myśl o powrocie do katolickiej ortodoksji. Wyrzeczenie się sprzecznych z nią wierzeń (takich jak metempsychoza – dokumenty osobiste Marii podważają przekonanie, że Towiański nie propagował jej po latach 40.) zaowocowało rozłamem zarówno z biologiczną, jak i przybraną rodziną. W tym czasie duchowym przewodnikiem Towiańskiej był bł. Honorat Koźmiński, inicjator polskiego ruchu skrytych zgromadzeń zakonnych. Za pośrednictwem kapucyna nawiązała znajomość ze św. Zygmuntem Szczęsnym Felińskim, wówczas arcybiskupem warszawskim. W kolejnych latach utrzymywała kontakty towarzyskie i korespondencję z dostojnikami kościelnymi, m.in. protonotariuszem apostolskim Euzebiuszem Brzeziewiczem, arcybiskupem Antonim Sotkiewiczem, biskupami Teofilem Matuszewskim, Tomaszem Kulińskim i Kazimierzem Ruszkiewiczem oraz kanonikami Rochem Filochowskim, Antonim Marcińskim (wicerektorem Akademii Duchownej), Bronisławem Maryańskim (reformatorem polskiej muzyki kościelnej) i Janem Radzikowskim. Uczennica kompozytora Feliksa Jarońskiego, absolwentka warszawskiej pensji wizytek. Pracowała jako prywatna nauczycielka; jej uczennicami były m.in. Kornelia Skupiewska, matka burmistrza Bukaresztu, oraz – najpewniej – działaczka Cecylia Plater-Zyberk. Korespondencja (również wychodząca, w brulionach i kopiach) oraz zapiski Towiańskiej umknęły cenzurze edytorów spuścizny mistyka i zachowały się w Bibliotece Jagiellońskiej i Archiwum Diecezji Sandomierskiej; stanowią istotny wkład w historię Koła Sprawy Bożej. Autorka relacjonuje także życie prywatne i publiczne ziemiaństwa i mieszkańców Warszawy II połowy XIX wieku oraz regularne pobyty kuracyjne w popularnym Ciechocinku. Dokumentuje ówczesne oczekiwania wobec kobiet, ich kulturę duchową i intelektualną, możliwości w różnych obszarach życia społecznego. Listy są obecnie przygotowywane do edycji.