Pamiętniki Marji Ścibor-Rylskiej, t. 6: od 1925 do 1938 roku

Pierwszą część szóstego tomu pamiętników Marii Ścibor-Rylskiej wypełniają rozmaite kwestie medyczne, związane po części z synem autorki, po części zaś z jej matką. W 1925 r. ukochany syn diarystki, Zbyszek, musiał przejść poważną operację złamanej ręki, której stawką było zachowanie dłoni; w dalszej części pamiętnika uwagę autorki zaprząta długotrwała rehabilitacja chorego. W tym samym czasie gwałtownie pogarsza się stan zdrowia jej matki, która od dawna cierpiała na różnorakie dolegliwości, a ulgi w bólu nie zapewniała jej nawet morfina. Zapiski Ścibor-Rylskiej z tego okresu pokazują, jak wielkim zainteresowaniem – nawet wśród inteligencji – cieszyli się wówczas znachorzy i cudotwórcy, którzy w magiczny sposób mieli leczyć wszelkie schorzenia: „Oskar dowiedział się w biurze o księdzu, który podobno w sposób cudowny leczy i namówił Mamusię, żeby pojechała z nim do niego, bo może rzeczywiście, jeśli nie wyleczy, to przynajmniej sprawi pewną ulgę. Biedactwo nie dawała się długo namawiać, bo każdą radę przyjęłaby chętnie, aby tylko to pomogło” (k. 10v-11r). Cierpienia matki, szczegółowo opisywane na kartach pamiętnika, trwały przez kilka lat, w czasie których zmarł także ojciec Ścibor-Rylskiej; matka autorki – otępiona morfiną, nieświadoma tego, co się wokół niej dzieje, umarła wkrótce po mężu i została pochowana obok niego na cmentarzu w Zwierzyńcu. Temat choroby zajmuje zdecydowaną większość tomu: Ścibor-Rylska opisuje zarówno własne dolegliwości, jak i swoich rodziców, dzieci i – wreszcie – chorobę męża, która doprowadziła do jego nagłej i niespodziewanej śmierci. 

Obszerną część pamiętnika zajmują także kwestie związane z kształceniem czworga dorastających dzieci Ścibor-Rylskiej, pobierających nauki w szkołach, na pensjach lub od guwernantek. Pomimo bardzo pozytywnego stosunku do edukacji, autorka z pewnym krytycyzmem podchodzi do kwestii egzaminów i wydawania dyplomów ukończenia szkół (szczególnie po oblaniu matury przez drugą córkę, Ewę): „Osobiście jestem wielką przeciwniczką tego egzaminu dojrzałości, bo bywa często przyczyną dramatów, załamań psychicznych, a prawie zawsze wyczerpania fizycznego i powodem licznych chorób” (k. 25v). Wśród notatek dotyczących edukacji dzieci znalazło się także kilka wpisów na temat warunków panujących na stancjach, które zamieszkiwała młodzież: „Daneczka […] dosyć po macoszemu była tam traktowana, bo sypiała na ziemi na rozkładanym materacu, a Kicia wylegiwała się w łóżku i nigdy nie zaproponowała kuzynce, by się od czasu do czasu zamienić” (k. 60v). Bardzo interesującym wątkiem pamiętnika jest letnia wizyta rodziny Drzymuchowskich (aktora Zbigniewa i jego żony Ewy oraz ich córki, z którą najstarsze dzieci Rylskiej przyjaźniły się od jakiegoś czasu), zakończona… romansem Ewy Drzymuchowskiej z piętnastoletnim wówczas Zbyszkiem, synem autorki. Trwający przez wiele miesięcy korespondencyjny kontakt kochanków został ostatecznie zakończony wskutek interwencji zaniepokojonej diarystki: „[…] ona to wszystko przemyślała i doszła do wniosku, iż bez niego żyć nie potrafi, że się rozwiedzie z mężem, którego wcale nie kocha, że się pobiorą i będą najszczęśliwszym małżeństwem na świecie! – Trudno sobie wyobrazić żeby kobieta 35 letnia, była przy zdrowych zmysłach, pisząc te słowa do 15 latka!” (k. 71r). Ostatecznie romans został szybko zakończony za sprawą Ścibor-Rylskiej, a syn autorki stracił kontakt ze swoją kochanką.

W kilku miejscach pamiętnika można odnaleźć przemyślenia autorki na temat kondycji otaczającego ją świata. Z reguły są to myśli smutne, a przeszłość jest w nich (z nielicznymi wyjątkami) idealizowana jako „lepsze czasy”: „Dziwne swoją drogą wydaje mi się, żeby tak ważna rzecz jak małżeństwo zależne było od wpłaconej przedtem kwoty. […] ale trzeba przyznać że i dawnymi czasy młodzi ludzie ubiegali się o posażne panny, a rozmowy przedślubne były podobne do pertraktacji handlowych. Nie należy się więc dziwić jeśli teraz w dobie materjalizmu, pieniądz gra tak ważną rolę” (k. 78v-79r).