Wspomnienie o Jerzym Ostrowskim
Jerzy Ostrowski – pisarz, uczestnik pierwszej wojny światowej (w armii rosyjskiej), następnie należał do Polskiej Organizacji Wojskowej i służył w wojsku polskim. Urodzony 9 stycznia 1897 r. w Chodlu. W latach 1930–1931 pracował w Ministerstwie Oświaty jako radca, został z tego stanowiska usunięty. W latach 1931–1932 wizytował szkoły średnie w Kuratorium Wileńskiego Okręgu Szkolnego. W 1932 r. założył w Wilnie czasopismo „Ster”, był też stałym współpracownikiem „Muchy” pod redakcją Władysława Buchnera. W listopadzie 1939 r. aresztowany przez gestapo, trafił następnie do Oświęcimia, a potem do Guzen, gdzie zmarł 24 listopada 1942 r. Jego pierwszą żoną była Ewa Szelburg-Zarembina.
Ewa Kołaczkowska poznała Jerzego Ostrowskiego na balu w 24 pułku ułanów w Kraśniku, który odbywał się we wrześniu 1930 r. Ponaddziesęcioletnią znajomość z pisarzem przerwała jego śmierć w Guzen w 1942 r. Autorka wspomnień jeszcze przed wyjazdem do Anglii w 1939 r. pozostawiła zbiór około sześćdziesięciu listów Jerzego Ostrowskiego z adnotacją „Spalić po mojej śmierci”, ale paczka z listami ostatecznie trafiła do niej, gdy przebywała na emigracji. W latach 70., gdy zaczęła porządkować papiery osobiste, zdecydowała się na napisanie wspomnienia o przyjaciela: „(...) tyle wskazówek czy sformułowań Jerzego weszło na stałe w mój styl życia i postępowania, ale w wieku dwudziestu lat nie doszły jeszcze do głosu, a wskutek wychowania w środowisku raczej ospałym umysłowo, zetknięcie się z dynamiką umysłową i życiową Jerzego stanowiło dla mnie rewelacyjny bodziec” (k. 4).
Kołaczkowska daje szczegółowy opis sylwetki Jerzego Ostrowskiego jako przyjaciela, erudyty, literata, działacza niepodległościowego, żołnierza, ilustrowane odniesieniami do jego powieści (również recenzji jego książek) i listów. „Był wrogiem obawy przed życiem, cofania się przed ryzykiem i przed tym, co może przynieść kłopoty, trudności czy nawet porażkę” (k. 6); „Dużo czytał dużo umiał, dużo wiedział, ale to, co żywe, co może być obiektem kształtowania było dla niego ważniejsze, choć trudniejsze, niż to, co książkowe” (k. 6); „W czasie naszych wiosennych wycieczek motocyklowych pod Warszawę Jerzy, tak jak i ja, uważał pierwszą, lekką zieloność brzóz za jedno z najpiękniejszych zjawisk w przyrodzie, a za wielki dziw, że już w następną niedzielę ta mgiełka stawała się powodzią zieleni” (k. 24a); „Tak jak i w innych dziedzinach Jerzy cenił oryginalne inwencje, a także majsterkowanie” (k. 30).
Obok wspomnień bezpośrednio odnoszących się do Jerzego Ostrowskiego Ewa Kołaczkowska daje też fragmentaryczne, lecz interesujące szkice autobiograficzne – o dorastaniu, zainteresowaniach, przeprowadzce do Warszawy młodzieńczych lekturach (zwłaszcza dotyczących „odrębności w psychologii kobiety i mężczyzny”, k. 39–40), o których pisze w kontekście książek wspólnie czytanych z przyjacielem (poezje skamandrytów, twórczość Friedricha Nietzschego, Bolesława Leśmiana).
W tekście wspomnienia autorka zamieszcza listy Jerzego Ostrowskiego, adresowane do niej, przesyłane od lat 30. (korespondencja z lat 1931–1932, gdy przebywał w Wilnie; z lat 1933–1938, kiedy mieszkał w Rzeszowie). Na ich podstawie ujawnia się rodzaj relacji młodej Kołaczkowskiej ze starszym od niej przyjacielem – korespondencja ma charakter osobisty, dotyczy codziennych zajęć, Ostrowski poza tym wspierał adresatkę w jej wyborach związanych z dalszym kształceniem (po tym, jak porzuciła studia prawnicze). Listy są opatrzone uzupełniającym komentarzem Kołaczkowskiej.
W czasie okupacji Kołaczkowska nie miała kontaktu z Ostrowskim. O jego śmierci dowiedziała się po wojnie.