Wspomnienia matki o synu

Wspomnienia Eleonory Orzechowskiej poświęcone są Mirosławowi (ur. w listopadzie 1916 r.), najstarszemu z trojga potomstwa autorki. Na początku autorka krótko opowiada o dzieciństwie syna: jego świetnych wynikach w szkole elementarnej, pobożności i pracowitości. Właściwa historia zaczyna się dopiero wraz z rozpoczęciem przez Mirosława Orzechowskiego nauki w gimnazjum w Lublinie, co wiązało się z kosztami znacząco przekraczającymi możliwości rzemieślniczej rodziny (zwłaszcza zważywszy na problemy ojca ze znalezieniem nowych zleceń). Remedium na kłopoty okazał się przypadkowo poznany przez autorkę kadet ze Szkoły Orląt we Lwowie, który podsunął rodzinie pomysł, aby Mirosław spróbował swoich sił w tej właśnie szkole – wpisowe było co prawda bardzo wysokie, ale jeśli rzeczywiście był tak świetnym uczniem, jakim przedstawiała go rodzina, to powinna być to jedyna opłata, którą poniósłby przez resztę okresu edukacji; pozostałe wydatki pokrywałoby państwowe stypendium. Na drodze do lwowskiego gimnazjum niespodziewanie stanął Mirosławowi na drodze jego własny ojciec, upierający się, że szkoła ta jest przeznaczona „dla wybranych, dla paniczyków dla elity. (…) dla tych, co mają w rodzinie wojskowych lub którzy się w czasie wojny albo teraz czymś dla kraju zasłużyli” (k. 5r).

Szkołę Kadetów ukończył Mirosław z wyróżnieniem i natychmiast podjął starania, aby dostać się do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Tutaj ponownie na przeszkodzie stanął ojciec, który nie chciał wyrazić zgody na służbę syna w lotnictwie, uważając ją za najbardziej niebezpieczny rodzaj działalności wojskowej. Mirosław Orzechowski postawił jednak na swoim i ukończył szkołę w Dęblinie, a w październiku 1938 r. podjął służbę jako instruktor lotnictwa w Porubanku koło Wilna. Tam zastał go wybuch II wojny światowej i spadła na niego konieczność nagłej ewakuacji na wschód, która kilka dni później zamieniła się w ucieczkę na terytorium Rumunii. Przez kolejne trzy lata rodzina nie miała żadnych informacji o synu, poza dwoma anonimowymi paczkami żywnościowymi przysłanymi z Francji – widomy znak, że Mirosławowi udało się szczęśliwie przedostać na Zachód. 22 lipca 1941 r. autorka, jej mąż oraz dwoje innych mieszkańców Lubartowa mieli ten sam sen, w którym Mirosław Orzechowski oblatywał swoim samolotem niebo nad miasteczkiem. Żadne nie przywiązało do tego większej wagi, aż do 1942 r., kiedy rodzina otrzymała informację o śmierci syna w akcji bojowej nad St. Omer (potwierdzonej następnie przez brytyjskie Fighter Command w liście z 1946 r.).

Resztę wspomnienia wypełnia skrupulatna analiza książeczki poborów syna, którą Orzechowska otrzymała już po wojnie i na podstawie której (oraz dostępnych sobie książek) starała się odtworzyć losy syna od ewakuacji z Polski do śmierci w 1942 r. Z lektury dowiedziała się o kolejnych miejscach przebywania syna (m.in. Focsani, Dugny, Dreux, Rochefort, La Rochelle, Blackpool, Badington, Chilbolton, Northolt), o jego domniemanej miłości (Angielka Lucy), wreszcie o takich drobiazgach, jak zamiłowanie do picia białego wina (w Polsce Mirosław stronić miał od jakiegokolwiek alkoholu). Wspomnienie kończy się bezpośrednim zwrotem do syna: „Synu mój kochany, / Chylę przed Tobą czoło, / Dotrzymałeś żołnierskiego ślubowania, / Walczyłeś o dobrą i słuszną sprawę / i w tej walce wytrwałeś do końca” (k. 34r).