Silva rerum (tom 1)

Wspomnienia rozpoczyna rozdział dotyczący matki autorki, Anny z Waśniewskich, która w tekście nazywana jest Anetą. Poznajemy ją ok. 1901 r., gdy mieszkała w Lublinie ze swoją zamężną siostrą, ojcem i młodszym bratem. Pewnego dnia znany „chiromanta i hipnotyzer” Czesław Czyński przepowiedział jej inicjały imienia i nazwiska jej przyszłego męża: K.L. Anna nie chciała w to uwierzyć, nie znała bowiem nikogo o takich inicjałach. Wkrótce jednak poznała Karola Lindorfa. Po pewnym czasie młodzi zaręczyli się; radość nie trwała długo, gdyż wkrótce potem zmarł ojciec Anny. Ślub mimo wszystko odbył się w zaplanowanym terminie. Pierwsze miesiące nowożeńców upłynęły w niezmąconym szczęściu. Niedługo później Karol poznał tajemniczego „dr. S.”, który zaczął wywierać na niego negatywny wpływ. Wskutek tej znajomości młody mąż zaczął grać w karty i popadł w nałóg hazardu. Anna, mimo że była nieszczęśliwa z tego powodu, ukrywała nałóg męża przed rodziną. Ta jednak dowiedziała się o wszystkim. Interweniować próbowała jedna z sióstr Anny, bez skutku. Karol nie zmienił swojego zachowania. Sytuacja zmieniła się dopiero, gdy w ich życiu pojawił się pies o imieniu Tumry. „On był zapoczątkowaniem życia Karola z psem, nigdy już potem inaczej nie było […]. Z jego przybyciem pod ich dach weszło jakby coś dobrego, wesołego, jakaś beztroska nieustannie merdająca ogonem. – Wpływ dr. S. zaczął maleć i Aneta Tumremu przypisywała te zmiany, twierdząc, że jest ich talizmanem” (s. 35). Tumry niestety w kilka lat później umarł po zjedzeniu trutki na gryzonie, wystawionej nieopatrznie przez służącą w dostępnym miejscu.

Wkrótce po zakończeniu przygody Karola z hazardem Anna zaszła w ciążę. Poród był trudny – trwał prawie cztery doby, w końcu, 12 lutego 1905 r., na świat przyszła córka Anny i Karola, Zofia (od tego momentu zaczyna się narracja w pierwszej osobie – wspomnienia Zofii). Autorka opisuje swoje dzieciństwo jako bardzo szczęśliwy okres, kiedy była oczkiem w głowie matki i dziadków. Została zapisana do tzw. szkoły freblowskiej, prowadzonej przez Marię Papieską. Wychowywana była przez matkę, a z ojcem bliższy kontakt miała tylko od czasu do czasu, co traktowała jak wielkie święto. Opisuje wakacje spędzone u siostry babci, Joanny, w Leoniszkach na Litwie, które wspomina jako czas beztroskich zabaw. Niedługo później, zimą, zachorowała na szkarlatynę. Jej stan był bardzo ciężki, dlatego radzono się kolejnych lekarzy. W końcu lekarze stwierdzili, że przypadek jest beznadziejny, i zaprzestali leczenia. Rodzice modlili się już tylko o wyzdrowienie ich dziecka. Pewnego dnia zjawił się u nich pan Żabiński, który stwierdził, że powinni wypróbować metodę ks. Kneippa, dzięki której jego własne dzieci zostały wyleczone. Metoda ta polegała na zawijaniu dziecka w gorący płaszcz (wymoczony wcześniej w paprochach z siana), a potem przemywaniu go wodą z octem. Ojciec Zofii był przeciwny takiemu leczeniu, stwierdził, że to średniowieczne zabobony, jednak matka uparcie stosowała się do opisanych porad. Po kilku tygodniach Zofia wyzdrowiała, a jej matka przestała wierzyć w zalecenia lekarzy i stosowała już tylko leczenie według ks. Kneippa. We wczesnym dzieciństwie diarystka przeszła też trepanację czaszki, czego skutkiem ubocznym był często odnawiający się wrzód za uchem.

Wkrótce potem ojciec autorki zostawił ją i matkę, wyjeżdżając niespodziewanie do Moskwy. W liście tłumaczył się, że męczyła go monotonna praca w Lublinie i że nie widział dla siebie perspektyw, obiecywał, że kiedy jego sytuacja się ustabilizuje, będą mogły do niego przyjechać. Matka z córką przeprowadziły się wtedy do wujostwa Stefańskich. Anna ukrywała przed otoczeniem korespondencję z Karolem, wszyscy uznali, że została porzucona. Pojawił się nowy adorator, który w końcu oświadczył się jej. Nie chcąc skandalu, odmówiła. Stwierdziła również, że kocha swojego męża i ma nadzieję, że wkrótce znowu będą razem. Tłumaczyła się też, że nie może pozbawiać swojej córki ojca. W końcu Karol powiadomił je, że otrzymał intratną posadę w Wielkim Ustiugu jako dyrektor browaru i razem z żoną zaczęli snuć plany połączenia rodziny. Wreszcie Zosia z matką ruszyły w długą podróż pociągiem. Zatrzymały się na dwa dni w Moskwie u znajomego Karola; następnym przystankiem była Wołogda, gdzie na dworcu nastąpiło radosne spotkanie z dawno niewidzianym ojcem Zofii. Końcowy etap podróży cała rodzina odbyła statkiem. Autorka wraz z matką i ojcem mieszkała odtąd w domu, przy którym rodzice trzymali krowę mleczną, kury i świnie, mieli też psa o imieniu Rex. Rodzina szybko się zaaklimatyzowała, a Zosia nauczyła się mówić płynnie po rosyjsku. Autorka opisuje życie w głębokiej Rosji, różnice kulturowe i religijne. Rodzina utrzymywała kontakty z Polakami, którzy tam mieszkali, a także z pochodzącymi z Niemiec właścicielami browaru. Zosia bawiła się z ich bratanicą, a także z dziećmi robotników browaru. Karol Lindorf zainicjował założenie kina w Ustiugu. Nowy budynek został otwarty z wielką pompą, a Zosia nie mogła doczekać się, kiedy pójdzie na seans. Rodzice jednak stwierdzili, że to nie dla niej. W końcu, po wielu namowach, zdecydowali się zabrać ją do kina na „nadprogram, czyli tzw. krajobrazy”. Po obejrzeniu „krajobrazów” dziewczynka została zamknięta w pokoju naprzeciwko sali kinowej. Postanowiła przez okienko zobaczyć, co jest wyświetlane na ekranie. Okazało się, że były to sceny ze szpitala dla choleryków. Zosia przestraszyła się i zniechęciła do dalszego oglądania. Potem jednak chodziła często na seanse filmów z Maxem Linderem.

Po pewnym czasie u Zosi odnowiło się nawracające owrzodzenie za uchem, które przez jakiś czas było leczone przez lokalnego lekarza. Ten w końcu, wobec braku rezultatów, poddał się i zalecił kurację w Petersburgu lub Moskwie. Rodzice postanowili przeprowadzić leczenie w Warszawie. Matka udała się sama w długą podróż z córką. Postanowiła i tym razem zastosować zalecenia ks. Kneippa, który w takim przypadku zalecał kompresy z kozieradki pospolitej. Okazały się one skuteczne i gdy matka z córką dotarły do Warszawy, skóra była całkowicie wyleczona. Po kilkutygodniowym pobycie u rodziny powróciły do Ustiugu. Ojcu Zofii po kilku latach znowu zaczęła doskwierać monotonia i postanowił poszukać nowej pracy oraz miejsca do zamieszkania. W 1913 r. znalazł posadę w Tomsku na Syberii w browarze Reichseligmana. Rodzina ponownie ruszyła w podróż. Na miejscu okazało się, że właściciel browaru robił malwersacje podatkowe, więc Karol odrzucił oferowaną mu posadę i zaczął szukać nowej, wyjechał w tym celu do Rygi. Ostatecznie znalazł pracę w Warszawie i rodzina znów wyruszyła w drogę, tym razem do swojego kraju. Perspektywa pracy w Warszawie okazała się dość odległa, a ojciec Zofii miał udać się wcześniej na kilkutygodniowy wyjazd służbowy do Niemiec razem z jej matką. Postanowili oddać córkę do gimnazjum z internatem, na pensję Jadwigi Kowalczykówny. Dziewczynka tęskniła za rodzicami i gdy wrócili do Warszawy, udało jej się wyprosić, aby została uczennicą przychodzącą.