publikacje

Wróć do listy

Z dziejów szkoły powszechnej w Zakopanem

Praca ma charakter naukowo-wspomnieniowy. Pierwsze dwa rozdziały, w całości historyczne, przedstawiają rys dziejów szkolnictwa w Galicji i na Podhalu w XVIII–XX wieku. Powraca w monografii refleksja na temat złej sytuacji zawodowej nauczycieli kiedyś i dobrej – dzięki Polsce Ludowej – w okresie, kiedy wspomnienia powstawały.

Trzeci rozdział dotyczy powstania i działalności szkoły powszechnej w Zakopanem, właściwego tematu rozprawy (kolejne części – czwarta, piąta i szósta – przedstawiają funkcjowanie placówki do roku 1950. Pierwsza placówka, ludowa, koedukacyjna, powstała w połowie XIX wieku. W 1882 roku szkołę przeorganizowano na jednoklasową szkołę etatową, w 1890 na szkołę trzyklasową, a w 1892 na czteroklasową. W 1906 roku otwarto klasę piątą, koedukacyjną. Nie zrealizowano do 1911 roku planów utworzenia odzielnych oddziałów męskich i żeńskich ze względu na koszt budowy oddzielnego budynku. Ostatecznie stało się tak według decyzji Rady Szkolnej Krajowej, ale oba oddziały uczęszczały do tego samego starego budynku (Jostowa otrzymała przydział do szkoły żeńskiej, kierowanej od tego czasu przez Zofię Marconi, gdzie uczyła też Stefania Chmielakówna).  W 1890 roku kosztem gminy wybudowano nowy budynek szkoły – przy ul. Nowotarskiej. Placówka ta służyła uczniom i nauczycielom przez cały okres pracy zawodowej autorki – do 1950 (od 1908, mimo że znajdowała się w złym stanie technicznym.  

Matylda, wówczas Nowakówna, późniejsza Jostowa, zaczęła uczyć dzieci z klas pierwszej i drugiej, dla których lekcje odbywały się w wynajętej izbie domu Bitta na Bystrem. W ciągu lat ten dwuklasowy oddział rozrósł się do siedmioklasowego, a w 1953 roku otrzymał własny budynek. W 1908 roku oprócz autorki w szkole zakopiańskiej uczyli: Jan Walczak (kierownik), Piotr Słapa, Walenty Staszel (kierownik ówczesny Muzeum Tatrzańskiego), Zofia Kaszelewska, Janina Regiecówna, Władysław Rudnicki, Piotr Hauka, ks. Józef Orzeł. W 1913 roku Jostowa poznała Józefę Joteyko, którą za jej wkład w nauki pedagogiczne i psychologiczne, a także za decyzję o osiedleniu się w niepodległej Polsce i porzuceniu kariery akademickiej za granicą darzyła ogromnym podziwem. Joteyko miała wygłosić w Zakopanem kilka wykładów na kursie uniwersyteckim Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Wspomnienia z okresu pierwszej wojny światowej, choć skoncentrowane na działalności szkoły, zawierają szereg szczegółów dotyczących życia codziennego w Zakopanem, m.in. zorganizowania Obywatelskiej Straży Bezpieczeństwa pod dowództwem Andrzeja Małkowskiego (kierownictwo przejęła Olga Małkowska, gdy jej mąż otrzymał powołanie do wojska, o czym więcej w jej wspomnieniach); uczestnictwa w kursie samarytańskim dla kobiet, gdzie uczono ratownictwa i pielęgnowania chorych, rannych. W 1917 roku w szkole prowadzono prywatną naukę dla dziewcząt – uchodźczyń ze Wschodu.

Relacja z działalności szkoły w kolejnych latach przybiera strukturę kroniki. Jostowa opisuje najważniejsze według niej wydarzenia z każdego roku (czasem anegdoty), w których powracają wątki trudności finansowych czy planów wzniesienia nowego budynku. Pisze Jostowa również o organizowanych w tym czasie różnych kursach dla uczniów i nauczycieli, wdrażaniu nowych programów ministerialnych. W 1932 roku doszło do wyodrębnienia z dwóch dotychczasowych szkół (męskiej i żeńskiej) trzech koedukacyjnych. Tymczasowe kierownictwo szkoły nr 2 objęła Jostowa. Działalność Jostowej nie ograniczała się jedynie do nauczania w szkole. Należała ona i aktywnie działała (razem z Chmielakówną, Heleną Stanowską, dyrektorką po Zofi Marconi) w Towarzystwie Szkół Ludowych, kierowanym przez Stefana Żeromskiego.

Z dużymi trudnościami mierzyła się autorka jako kierowniczka szkoły podczas okupacji niemieckiej. Zgodnie z zarządzeniem inspektora szkolnego z Nowego Targu, K. Leupolda, była zmuszona dostarczyć do Zarzadu Miejskiego wszystkie uczniowskie podręczniki do nauki języka polskiego, historii i geografii. Duże straty poniosła zakopiańska kadra nauczycielska; w Oświęcimiu zginęli Stanisław Mróz, W. Koszyk. We wrześniu 1940 roku Jostowa została zwolniona (ku swojej wielkiej radości) z kierowania szkołą nr 2, którą połączono ze szkołą nr 3. Dyrektorem placówki został Adam Kassube. Szkoły powszechne funkcjonowały z przerwami przez cały okres okupacji, do 1945 roku.

Praca zawiera aneks z zestawieniami liczbowymi, dotyczącymi różnych aspektów funkcjonowania placówki: liczby książek w bibliotece w poszczególnych latach, liczby uczennic i ich obecności, wysokości subwencji. Na k. 201: „Wykaz nauczycielstwa pracującego w szkole podstaw. nr 2 żeńskiej w Zakopanem oraz data rozpoczęcia pracy, względnie czas pracy w tej szkole”.

Autor/Autorka: 
Miejsce powstania: 
Zakopane
Opis fizyczny: 
30 x 195 cm; k. 204
Postać: 
zeszyt
Technika zapisu: 
maszynopis
Język: 
Polski
Dostępność: 
dostępny do celów badawczych
Data powstania: 
1953
Stan zachowania: 
bardzo dobry
Sygnatura: 
AR/316
Uwagi: 
Wyd. fragment: M. Jostowa, Z dziejow szkoły podstawowej w Zakopanem, „Wierchy” 1966, t. 73, s. 189–195. Pod sygn. AR/317 – załączniki do pracy, m.in. dwie fotografie pierwszego budynku szkoły ludowej w Zakopanem, zdjęcie budynku przy ul. Nowotarskiej, zdjęcie nauczycieli pracujących w szkole w 1913 (w tym Matyldy Nowak, Stefanii Chmielakówny, Zofii Marconi), fotografia przedstawiająca Stefanię Chmielakównę (1912), kronika klasy szóstej 1931/1932, zdjęcie uczniów i nauczycieli z 1914 roku. 6 rozdziałów w oddzielnych poszytach, oprawionych tekturową, czerwoną okładką.
Słowo kluczowe 1: 
Słowo kluczowe 2: 
Główne tematy: 
szkoły w Zakopanem, nauczyciele, nauczanie dzieci, druga wojna światowa, szkolnictwo konspiracyjne
Nazwa geograficzna - słowo kluczowe: 
Zakres chronologiczny: 
Od 1882 do 1953
Nośnik informacji: 
papier
fotografia / skan
Gatunek: 
pamiętnik/wspomnienia