Wspomnienia z Szamotuł

Wspomnienia otwiera informacja na temat urodzin autorki i jej znaku zodiaku. Maria przytacza w tym miejscu kalendarzową charakterystykę „skorpiona”: „Kobiety w listopadzie urodzone mają pusto w głowie, lubią się stroić, szaleją za tańcem i za podróżami, wolą mężczyzn jak kobiety, wcześnie wychodzą za mąż”. Poniżej znajduje się dopisek: „Horoskop zgadzał się co do gustów, a i za mąż wyszłam, mając lat osiemnaście” (s. 1). Pomimo tego, że w Szamotułach mieszkała autorka bardzo krótko i jako mała dziewczynka, to jak sama twierdzi, jako malarka i pisarka posiadała zawsze świetną pamięć, dzięki czemu spisując po wielu latach swoje wspomnienia, nadal pamiętała bardzo dużo wydarzeń z pierwszych lat swojego życia, często uzupełnianych rozmowami starszych. We wspomnieniach ojciec Marii jawi się jako obiekt kultu, matka zaś (często chorująca) trzymać się miała zawsze na uboczu, tak aby nie zwracać na siebie uwagi innych.

Opis Szamotuł, wyłaniający się ze wspomnień autorki, jest bardzo barwny i literacki: „Oto przez wąskie uliczki małego miasteczka przesuwają się ociężałe, staroświeckie typy oryginałów, których młodość przypada na początek XIX wieku. Postacie zgrzybiałych starców, sędziwych matron, honoracji miasta, zastępy młodzieży w wiejskich strojach o innym geście i ułożeniu. Zapomniany mały światek. Troszkę z albumu Kostrzewskiego” (s. 2). Klimat i położenie Szamotuł w tym czasie, jak pamięta, było niezdrowe, rzeka przepływała przez cmentarze i moczary. Mimo to szamotulanie mieli być ludźmi wesołymi, chętnie, ku oburzeniu władz pruskich, demonstrującymi swą polskość (jak notuje autorka, w jej czasach miasto zamieszkane było przez 1000 Niemców, 1000 Polaków oraz 700 Żydów). Ogólnie jednak Szamotuły jawią się jej po latach jako miejsce nudne, gdzie najmniejsze wydarzenie stawało się okazją do zebrań i plotek. Zdaniem autorki nawet jej rodzice, pomimo prowadzenia bogatego życia towarzyskiego, nudzili się tam, miasteczko traktując jako miejsce przymusowego zesłania. Dużo miejsca poświęca Wicherkiewiczowa na rys historyczno-topograficzny miasta, w którym krytycznie odnosi się do współczesnego budownictwa: „Przy feudalnym zamku rażą nowe budynki pruskim stylem – zbór ewangelicki, sąd, więzienie” (s. 6). Innym obszernym elementem wspomnień jest opis lokalnej społeczności Szamotuł: „oryginały staromodne, staroświeckie […], emerytowani wojskowi, emeryci w niemodnych płaszczach i czapach. Damy sędziwe, nie mogące się rozstać z szeroką krynoliną […], szeregi żebraków i kalek” (s. 7).

Na dalszych stronach szeroko rozpisuje się na temat szlachcianek (czasami magnatek), które próbowały stawiać pierwsze kroki na rynku pracy: „w owych czasach kobieta pracująca była osobliwością mało popularną, zaliczaną do emancypantek” (s. 9). Na tej samej stronie znajduje się także charakterystyka Czesi Warszawskiej, pokojówki Sławskich, która z zapałem pochłaniać miała książki z biblioteki swoich państwa, a za swoje pieniądze kupować popularne, ludowe ich wydania. We wspomnieniach Marii Wicherkiewiczowej przeszłość Szamotuł swobodnie łączy się z teraźniejszością, współczesne społeczeństwo silnie zakorzenione jest w historii miasta i Polski. Taki też charakter ma obszerny rys historyczny, poświęcony prałatowi szamotulskiemu, ks. Wilczewskiemu. Na ostatniej stronie autorka opisuje swój powrót do Szamotuł w wieku czterdziestu lat, miasta jednak smutnego i bezbarwnego, pozbawionego dawnych mieszkańców, których pamiętała z dzieciństwa.