Z Polski do Francji (1976–1981)

Wspomnienie dotyczy okresu dorastania autorki podpisującej się pseudonimem „Yol” – zaczyna się w dniu jej szesnastych urodzin w październiku 1975 r., a kończy informacją o pozostaniu we Francji na wieść o wprowadzeniu stanu wojennego – w tym czasie była już absolwentką studiów wyższych. Obok opisu wydarzeń autorka odnotowuje swoje stany emocjonalne, rejestruje także nastroje zbiorowe. Dużo miejsca poświęca kwestiom własnego rozwoju intelektualnego i duchowego. Przyznaje się do religijności, a istnienie Boga jest dla niej pewne.

Autorka, pochodząca z małego miasteczka pod Radomiem, jako pierwsza w rodzinie zdobywa wyższe wykształcenie, realizując w ten sposób ambicje własne oraz matki. Klasa robotnicza, do której zalicza swoich rodziców, kojarzy jej się z ciężką pracą, biedą, wyrzeczeniami i zawężeniem perspektyw życiowych. Jest uczuciowo związana z rodzicami, ale nie chce powielać ich schematu biograficznego: „Staram się Ich zrozumieć, chociaż NIGDY nie zgodzę się na takie życie” (s. 2). Podejmuje studia z filologii rosyjskiej na Uniwersytecie Warszawskim, rozczarowana nimi bezskutecznie stara się zmienić kierunek. W czasie studiów, w 1979 r., przez jeden semestr przebywa w Wołgogradzie. Pobyt w sąsiednim kraju skłania ją do konfrontacji wyobrażeń na temat ZSRR z rzeczywistością poznawaną dzięki rozmowom z rówieśnikami oraz naocznej obserwacji. Autorka wyniosła z domu nastawienie antykomunistyczne i skłonność do kwestionowania oficjalnego przekazu propagandowego. Związek Radziecki jest dla niej symbolem wrogiego mocarstwa: „Z prasowego punktu widzenia ZSRR to nasz najlepszy przyjaciel, z punktu widzenia narodu – to nasz najgorszy wróg” (s. 5), powtarza także powszechną opinię o eksploatacji gospodarczej Polski, o brakach zaopatrzeniowych wywołanych dostawami do ZSRR. Dostrzega surowe działanie radzieckiej cenzury, fasadowość życia politycznego, złe warunki materialne i biedę. Krytykuje obłudę „socjalistycznej moralności”: „Uczono nas moralności: dziewczyna śpiąca z chłopcami dostała ocenę niedostateczną z komunizmu naukowego. Nigdy nie dowiedziałam się, jaki istnieje związek między jednym a drugim” (s. 20) i dodaje, że częstym zjawiskiem w radzieckich akademikach dla obcokrajowców była prostytucja. Studentów z Polski postrzega jako bardziej krytycznych i odważnych w wyrażaniu swoich poglądów, co uważa za wynik mniejszego stopnia zniewolenia. Wyjazd do Polski jest dla niej powrotem „do kraju, gdzie można się śmiać głośno na ulicy” (s. 22). 

W 1980 r. autorka zauważa poprawę atmosfery na Uniwersytecie Warszawskim: „tutaj jakby coś odtajało, nauczyciele zaczynają dyskutować” (s. 23). Zostaje korespondentką studenckiego pisma „itd”. Z satysfakcją odnotowuje, że może poruszać temat życia religijnego na uczelni i uczestniczyć w dyskusji nad zmianami w systemie studiów uniwersyteckich. Podczas wakacji w 1980 r. wyjeżdża do Włoch, odwiedza także Watykan. Jesienią notuje, że „zaczyna się dużo dziać” (s. 24). Z nadzieją przyjmuje powstanie NSZZ „Solidarność”, choć sama nie angażuje się w działalność polityczną, tłumacząc to swoim indywidualizmem i niechęcią do wspólnotowych przedsięwzięć. Bierze udział w strajku na UW, z satysfakcją komentuje zmiany zachodzące w kraju: otwartość debaty publicznej, rozluźnienie cenzury, uwolnienie dostępu do wcześniej zakazanej literatury. Dostrzega zmianę nastrojów społecznych. Sama jednak zachowuje dystans wobec powszechnego entuzjazmu, pod jego powierzchnią dostrzega konformizm wielu osób. Z tego powodu porzuca wcześniejszy pomysł studiowania podyplomowo dziennikarstwa w Warszawie. We wrześniu 1981 r. wyjeżdża do Francji i zamierza tam zostać do 15 grudnia. Uczy się francuskiego, gdzie podejmuje studia. Na wieść o wprowadzeniu stanu wojennego postanawia na razie nie wracać do Polski. Wydarzenia z 13 grudnia 1981 r. są dla niej końcem krótkiego okresu optymizmu i entuzjazmu, odbierającymi nadzieję na „odzyskanie prawdziwej wolności” (s. 27). Autorka koncentruje się wówczas w studia, perspektywę powrotu do kraju postrzega jako niepewną.

Wspomnienie może być źródłem do badań nad awansem społecznym w okresie późnego socjalizmu w Polsce, świadomością społeczną studentów na przełomie lat 70. i 80. XX w. oraz nad okresem pierwszej „Solidarności” (sierpień 1980–grudzień 1981).