publikacje

Wróć do listy

Wspomnienia z życia artystycznego w Ravensbrück

Teczka z materiałami Jadwigi Szałan-Kopijowskiej składa się z dokumentów, w tym autobiograficznych, dotyczących pobytu w obozie Ravensbrück. Są to m.in. wspomnienia związane z obozowym życiem artystycznym, tekst poświęcony wizycie w obozie w okresie powojennym, a także inne dokumenty związane z obozem, jak np. podpisany przez „Ravensbrüczanki” list z 26 września 1961 r. do Instytutu Historii PAN ze sprostowaniami do książki Ravensbrück – kobiecy obóz koncentracyjny, a także brudnopis referatu przygotowywanego na II Międzynarodowy Zjazd Byłych Więźniarek Obozu Ravensbrück i wspomnienie (domniemane autorstwo Kopijowskiej) dotyczące przyjazdu do obozu oraz przemówienie wygłoszone dla byłych więźniarek przez Stefanię Hulewicz-Przypkowską.

Najważniejsza część materiałów dotyczy życia artystycznego w obozie. Składa się z części wspomnieniowej oraz załącznika z tekstami wykonywanych w obozie piosenek. Wspomnienia mają postać krótkich fragmentów opatrzonych śródtytułami (poza wstępną częścią bez tytułu); każdy fragment jest poświęcony odrębnym inicjatywom artystycznym podejmowanym przez więźniarki (Kopijowska była w transporcie kobiet z Pawiaka, który wyjechał z Warszawy 30 maja 1942 r.

W obozie Kopijowska, z powodu złego stanu zdrowia i trudności związanych z pracą fizyczną, trafiła do Kunstgewerbe, artystycznego warsztatu (więźniarki wykonywały roboty ręczne: zabawki, obuwie, dywany). Zimą 1942 r. razem z grupą więźniarek zorganizowała przedstawienie bożonarodzeniowe (w reżyserii Jadwigi Szałan, część śpiewaną wykonywał chór Izy Sicińskiej, występowały solo: Wanda Dreszerowa, Wacka Wójcik, Jadwiga Szałan, Jadwiga Ujazdowska, Maria Kuleczko). W sumie odbyło się dziewięć przedstawień. Figurki do przedstawienia wykonała Maja Berezowska. Przedstawienia odbywały się w konspiracji, przedmioty używane w inscenizacji ukrywano na bloku. Ze względu na możliwość rewizji na bloku kobiety zdecydowały się, by zniszczyć kukiełki, ale spisały tekst szopki (z ilustracjami Berezowskiej i wstępem Jadwigi Szałan).

Nie była to jedyna szopka wystawiana przez Polki w obozie. Inną, pt. Häftling z Ravensbrück u Chrystusa w Betlejem, ułożyła Helena Salska, jedna z najstarszych więźniarek (w obozie od 1939 r.), oskarżona o udział w Polskim Związku Zachodnim. W 1943 r. wystawiano widowisko symboliczne Noc wigilijna autorstwa Zofii Pociłowskiej z bloku 15. Występowały z nim więźniarki z transportu lubelskiego i warszawskiego, w tym osoby poddawane eksperymentom medycznym w obozie: Pela Mackowska, Jaśka Marciniak, Wojtka Buraczyńska, Dzidka Rubach. Autorka wspomina również imprezy sylwestrowe organizowane w blokach więźniarek – podczas tych spotkań wykonywano piosenki z repertuaru Ordonówny i in., występował chór pod kierunkiem Izy Sicińskiej. Odbywały się także przedstawienia wielkanocne (w 1943 r. w reżyserii Jadwigi Szałan, występowały: Stenia Hulewicz, Michalina Woźniak, Stefania Szonert, Maria Franiel, Maria Szymczak i in.). W połowie 1943 r. zorganizowano konkurs na hymn obozowy (pomysłodawczynią konkursu była Jadwiga Frankiewiczowa-Mierzejewska).

W odrębnym podrozdziale Kopijowska opisuje kontakty polskich więźniarek z kobietami innych narodowości – w kontekście obozowego życia artystycznego. W Ravensbrück przebywała Margueritte Solale z Opery Comique w Paryżu, która uczyła Zofię Rysiównę partii Małgorzaty z Fausta. Razem z francuskimi więźniarkami (w tym Genevieve de Gaulle, bratanicą generała) Polki śpiewały piosenki obozowe i żołnierskie francuskiego ruchu oporu.

Kopijowska przebywała w obozie do kwietnia 1945 r. Wyjechała z transportem trzech tysięcy Polek. 2 maja 1945 r. trafiła do Szwecji.

W aneksie do wspomnień znajdują się: piosenka wykonywana w czasie widowiska sylwestrowego 1942/1943 Pieśń Häftlinga (hymn obozu ze słowami Kopijowskiej), piosenka na imieniny drużynowej w warsztacie artystycznym Stanisławy Schönemann (słowa: Jadwiga Kopijowska); kuplety wykonywane przez chór Izy Sicińskiej; wiersz Szałanki dla Mai Berezowskiej.

Miejsce powstania: 
s.l.
Opis fizyczny: 
141 k. ; 29,7 cm.
Postać: 
luźne kartki
Technika zapisu: 
maszynopis
rękopis
Język: 
Polski
Dostępność: 
dostępny do celów badawczych
Data powstania: 
2026
Stan zachowania: 
dobry
Sygnatura: 
akc. 17159
Uwagi: 
Maszynopis z odręcznymi poprawkami autorki. W rękopisie notatki długopisem i ołówkiem.
Słowo kluczowe 1: 
Słowo kluczowe 2: 
Słowo kluczowe 3: 
Główne tematy: 
szopki wystawiane w obozie koncentracyjnym, relacje towarzyskie w obozie, twórczość Mai Berezowskiej
Zakres chronologiczny: 
Od 1942 do 1945
Nośnik informacji: 
papier
Gatunek: 
pamiętnik/wspomnienia