Relacja Jadwigi Paszkiewicz

Rodzina autorki mieszkała w Średnicy (ob. woj. białostockie). Ojciec przez osiem lat służył w wojsku carskim, a po wejściu Sowietów na teren Polski w 1939 r. dołączył do ruchu oporu. Został zdradzony przez jednego z rodaków. NKWD przyszło w nocy do domu rodzinnego autorki i oświadczyło, że za wrogą działalność ojca cała rodzina zostaje skazana na zesłanie. Pozwolono im spakować ciepłe ubrania i żywność na kilka tygodni. Jeden z cywilów podpowiedział matce, by spakowała też maszynę do szycia. Sąsiad odwiózł ich do punktu zbiorczego w Czyżewie. W tłumie zesłańców były same kobiety i dzieci. Załadowano je do wagonów towarowych, a wieczorem aresztowano ojca autorki. W więzieniu w Małkini ogłoszono mu, że został skazany na karę śmierci. Wyroku jednak nie wykonano (po wybuchu wojny niemiecko–sowieckiej ojciec autorki zdołał uciec z bombardowanego więzienia i powrócić do pustego domu). Rodzina została wywieziona w głąb ZSRS. Autorka opisuje ciężkie warunki transportu i śmierć jej dziecka, którego ciało, zawinięte w prześcieradło, wyrzucono z jadącego pociągu. Po dwunastodniowej podróży zesłańcy znaleźli się w ówczesnej republice Komi ASSR, wśród lasów archangielskich, w powiecie Syktywkar. Wszyscy rozpoczęli pracę w cegielni, oddalonej od miejsca ich zakwaterowania o 10 km. Ulokowano ich w jednym pokoju razem z trzema innymi rodzinami. W mieszkaniu panowały ciasnota i brud, rozpleniło robactwo. Ogłoszono zakaz palenia w piecu i czerpania wody. Ażeby przetrwać, zesłańcy byli zmuszeni do kradzieży z pola ziemniaków i kapusty; zimą topili śnieg. Matka dorabiała szyciem, dzięki czemu mogła kupić chleb. Gdy ją na tym przyłapano, została skazana na trzy lata więzienia. Zaprzyjaźniony lekarz, polski Żyd, pomógł jej uciec, dając jej dokumenty zmarłej kobiety, a osierocone dzieci przeniósł do łagru i zatrudnił przy załadunku drewna. Autorka i jej rodzeństwo otrzymali pokój w baraku, gdzie w nocy gryzły ich szczury. Panował głód. Po pewnym czasie u więźniów łagru zaczęły występować obrzęki głodowe, kurza ślepota, odwapnienie, utrata zębów i omdlenia. Miejscowi bali się zesłańców, dlatego nie dało się od nich niczego uprosić, ani niczego im sprzedać. Po dwóch latach autorka i jej rodzeństwo dostali list od matki, która podpisała się zmienionym nazwiskiem. W 1944 r. matka sprowadziła swoje dzieci do wsi Wilgort, niedaleko Syktywkaru. Pracowała tam w spółdzielni jako krawcowa, a dzieci zatrudniono w kołchozie, do wykonywania najcięższych prac. Warunki życia były bardzo trudne, ludzie zaczęli chorować. Na drogach można było zobaczyć coraz więcej ciał zmarłych. W 1945 r. ogłoszono koniec wojny i zaczęto organizować powroty do kraju. Rodzina autorki czekała kilka tygodni w punkcie zbornym w Kotłasie, ponieważ brakowało miejsc w pociągach. W lutym 1946 r. wrócili do domu, na stacji czekał na nich ojciec. Dowiedzieli się, że po powrocie z więzienia był prześladowany przez Gestapo, kilkakrotnie uciekał z samochodu i z getta. Starszy brat po powrocie do Polski w 1951 r. został wcielony do wojska w Ełku. Za wrogi stosunek do ZSRS został skazany na pięć lat więzienia. Przez dwa lata przebywał w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie, a potem pracował w kamieniołomach w Bielowie i kopalniach węgla. Gdy wrócił z więzienia w 1954 r., ojciec już nie żył (zmarł w 1952 r.). W 1949 r. autorka ukończyła szkołę pielęgniarską w Warszawie, a w 1950 r. podjęła pracę w Kętrzynie.