publikacje

Wróć do listy

Relacja Haliny Pietruszki

Halina Pietruszka opisuje utworzeniu getta w Warszawie i swój wyjazd do Wohynia. Pod koniec 1942 r., po zlikwidowaniu tamtejszego getta wraca do Warszawy i ukrywa się po tzw. aryjskiej stronie. Jest sanitariuszką podczas powstania warszawskiego, a po upadku powstania zostaje wywieziona do Bergen-Belsen, potem do Ravensbrück (numer obozowy: 59107), następnie pracuje w fabryce amunicji w Lipsku. W kwietniu 1945 r. następuje ewakuacja więźniarek. Autorka doczekała wyzwolenia na terenie Niemiec.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Miriam Koryskiej

Miriam Koryska trafiła z wileńskiego getta do obozu pracy HKP („Hakape”). Przebywało tam ok. tysiąca więźniów. Obóz został zlikwidowany 2 lipca 1944 r. W tym czasie autorka ukrywała się z matką w schronie. Potem pomógł im Polak, Józef Cielecki. Umieścił je na strychu swojego domu, a kiedy zaczęło się bombardowanie Wilna, trafiły do schronu.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Blanki Goldman

Blanka Goldman opisuje pogrom, który odbył się w dniu wypowiedzenia wojny Niemcom przez Stany Zjednoczone. Autorka wspomina, że podczas tej akcji Polacy współdziałali z Niemcami i dobrowolnie wskazywali im Żydów. Po ukazaniu się rozporządzenia o wysiedleniu części Żydów z Tarnowa do pracy „w innych miejscach” udaje się jej uzyskać odpowiednią pieczątkę i pozostaje w mieście. Ucieka z getta tarnowskiego i ukrywa się na tzw. aryjskich papierach u znajomych.  

publikacje

Wróć do listy

Relacja Estery Gorodejskiej

Estera Gorodejska opisuje wkroczenie wojsk niemieckich do wsi Kryniczna w 1941 r. Wtedy wraz z rodziną opuszcza majątek ziemski, gdzie mieszkała i pracowała. Ukrywa się w lasach w okolicach Miru (ob. Białoruś). Z powodu nasilających się łapanek i obław prowadzonych przez niemieckie wojsko oraz donosów i szantaży rodzina ucieka do Puszczy Nalibockiej. Dołączają do partyzanckiego oddziału żydowskiego Keslera.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Estery Szajn

Estera Szajn opisuje akcję likwidacyjną getta w Samborze (ob. Ukraina). Wspomnia o ściganiu ukrywających się Żydów i ich tragicznych losach. Wraz z rodzicami schowała się na terenie getta, potem została przekazana pod opiekę rodziny Kumernickich. Jej następną kryjówką (z powodu denuncjacji) była ziemianka w lesie. Po wojnie osiercocona autorka przebywała w Domu Dziecka w Bielsku-Białej.

publikacje

Wróć do listy

Ludzie czy szakale?

Relacja rozpoczyna się od przytoczenia rozmowy Zofii Żarnowieckiej z mężem w czasie ich wyjazdu z Wilna na wieś. W trakcie dziesięciogodzinnej podróży opisuje mijanych ludzi – zarówno Żydów, jak i „panów świata”. Dojrzała w tłumie znajomą twarz – adwokata Szlosberga. Zastanawia się, czy można „nie myśleć o tym, co czeka pędzonych Żydów”. Stwierdza, że najwyraźniej „zwierzęcość Führera udzieliła się jego narodowi”: Niemcy są potworami, a wojna zniszczyła cienką warstwę kultury, ujawniając ich okrucieństwo. Wspomina Abramka, syna sąsiadki ze wsi, do której jedzie.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Anny Lerchenfeld (1946)

Anna Lerchenfeld opisała getto w Będzinie i akcję likwidacyjną: publiczne i masowe egzekucje, poszukiwania ukrywających się Żydów, topienie ich w rzece nieopodal Sławkowa, a także transporty wysyłane do obozów Auschwitz, Blechhammer (Blachownia Śląska) i Annaberg (Góra Świętej Anny). Obszernie relacjonuje zachowania członków Żydowskiej Służby Porządkowej. W zakończeniu znalazły się informacje o pracy, jaką wykonywała w jednym z szopów w getcie. 

publikacje

Wróć do listy

Relacja Anny Lerchenfeld na temat getta w Będzinie

Relacja Anny Lerchenfeld jest zapisem historii Żydów z getta będzińskiego – od jego założenia we wrześniu 1939 r. do likwidacji w sierpniu 1943. Autorka opisała znane jej osoby i codzienność getta – głód, biedę, choroby, strach, pracę, a także ostateczną akcję likwidacyjną, egzekucje i transporty do obozów.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Estery Rusinek

Estera Rusinek opisuje getto w Pilicy i jego likwidację w lutym 1943 r. Wtedy uciekła z grupą samoobrony żydowskiej, ukrywała się w lasach i u chłopów, m.in. znalazła schronienie u rodziny Janusów. Po denucjacji (styczeń 1943 r.) doszło do strzelaniny między Żydami i niemieckimi żołnierzami, gospodarstwo Janusów zostało podpalone, zginęła część chłopskiej rodziny i żydowskich zbiegów. Autorka obszernie przypomina o brutalności Niemców oraz śmierci Polaków, którzy pomagali Żydom. Potem Rusinek trafiła do obozu w Będzinie.

publikacje

Wróć do listy

Papiery aryjskie

Gizela Pregerowa trafiła do krakowskiego getta 18 sierpnia 1942 r. po wysiedleniu Żydów z Radłowa k. Tarnowa. Córka załatwiła dla niej „aryjskie papiery”. Pregerowa wynajęła mieszkanie w Bochni. Nikt nie podejrzewał, że jest Żydówką, ponieważ dobrze znała katolickie praktyki religijne. Po zakończeniu wojny nadal posługiwała się przybraną tożsamością do 1946 r. Kiedy zaczęła chorować, postanawiła wyjawić prawdę i złożyła w Komitecie Żydowskim w Krakowie relację jako ocalała z Zagłady. Bardziej niż zbliżającej się śmierci obawiała się, że zostanie pochowana w obrządku rzymskokatolickim.

Strony