Kanwa i na kanwie

Zasób składa się ze wspomnień wojennych Adama Uziembły, które zostały zredagowane oraz uzupełnione przez Anielę Uziembło, córkę autora. Wspomnienia rozpoczynają się od krótkiego życiorysu Adama Uziembły, który spisał swoją relację w latach 60. XX w.

Opowieść Adama Uziembły rozpoczyna się w dniu wybuchu II wojny światowej. Autor przeczuwa porażkę kampanii wrześniowej, co jest sprzeczne z powszechnymi odczuciami podczas mobilizacji. Słyszy rozmowę dwóch służących, które wraz z innymi mieszkańcami Warszawy przygotowywały okopy, porównuje ich słowa z radiowymi hasłami nawołującymi do walki i składania ofiary na rzecz narodu z podobnymi odezwami Hitlera i Mussoliniego. W tym czasie na warszawskie Okęcie spadają niemieckie bomby. Z wpisów Aniel Uziembło dowiadujemy się, że późnym latem 1939 r. uczyła się do egzaminów, była także zajęta organizowaniem obozu harcerskiego i opieką nad chorującą babcią – Stanisławą Kalińską. W drugiej połowie sierpnia 1939 r., po zawarciu paktu Ribentropp – Mołotow, drużyna harcerska Anieli zgłosiła się do wojskowej służby pomocniczej. 

Adam Uziembło opisuje bombardowania, strach i panikę warszawiaków, którzy dokonywali samosądów na osobach podejrzanych o szpiegostwo i kolaborację z Niemcami. Był jednym z ochotników patrolujących okolice placu Narutowicza, sprawdzał m.in., czy okna domów są odpowiednio zaciemnione. Po pewnym czasie wraz z rodziną i znajomymi opuszcza miasto, kierując się w stronę Świdra. Ktoś opowiedział mu, że okoliczna ludność zatłukła kijami niemieckiego pilota, który ocalał po zestrzeleniu bombowca. Rodzina Uziembłów została zakwaterowana w Otwocku. Po radiowym komunikacie prezydenta Stefana Starzyńskiego, który wzywał do obrony miasta, Adam zdecydował się wrócić do Warszawy. Zajmował się tam m.in. zaopatrzeniem schronisk dla uciekinierów z zachodniej części kraju (Bydgoszczy, Torunia, Inowrocławia). Opisuje wiele sytuacji, w których ludzie wykazywali się wielkodusznością i odwagą.

Po kapitulacji Warszawy rozpoczęła się masowa migracja ludności cywilnej. Warszawiacy pocieszali się, że okupacja jest stanem przejściowym, jednak Uziębło nie podzielał tego optymizmu. Aniela do relacji ojca dodaje więcej informacji o codziennym życiu w mieście, w którym każdy handlował, czym mógł. Autorka wspomina, że wraz z matką sprzedawały galaretki jabłkowe. Wspólnie z ojcem i kilkoma kobietami stworzyły spółdzielnię „Smaczne-Zdrowe”, w której wyrabiano ciasta i makarony. Znajomi Anieli zarejestrowali spółdzielnię „Błysk” zajmującą się produkowaniem baterii do latarek. Dzięki temu wiele osób uniknęło wywiezienia na roboty przymusowe. Aniela, studentka psychologii, podjęła pracę w zakładzie dla sierot wojennych przy ul. Pięknej. W tym środowisku, pod opieką dr Joanny Kunickiej, powstała nieformalna grupa dyskusyjna, a potem zorganizowano tajne komplety, podczas których  kontynuowano zajęcia z psychologii wychowawczej prowadzone przed wojną przez prof. Stefana Baleya na Uniwersytecie Warszawskim.

W dalszej części pamiętnika Adam Uziembło opisuje pierwsze represje wobec Żydów. Wspomina Achillesa Rosenkranza, specjalistę od prawa stemplowego, który nie chciał łamać prawa i nie zdecydował się na posługiwanie się fałszywymi dokumentami, aby przeżyć. Pod koniec 1940 r. Uziembło był poszukiwany, dlatego zdecydował się na wyjazd do Krakowa, do czego namawiał również córkę. Pozostawał aktywnym członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość działającej w konspiracji od 1939 r. Aniela była fotografką w gazecie podziemnej dostarczającej informacje z kraju i świata dzięki nasłuchom ze stacji radiowej BBC. Autorka szczegółowo przedstawia proces tworzenia tego pisma. Jej ojciec działał także w tym samym czasie w konspiracyjnej gazecie „Nakazy Dnia”. Aby uzasadnić potrzebę posiadania laboratorium fotograficznego w domu, Aniela fotografowała Kraków podczas pieszych wycieczek. Po klęsce powstania warszawskiego w 1944 r. do Krakowa przyjechało tysiące warszawiaków, którym udzielono schronienia. Wspomnienia Adama i Anieli Uziembło kończą się informacją o wkroczeniu Armii Czerwonej do Krakowa 17 stycznia 1945 r.