publikacje

Wróć do listy

26. Konkurs trzeciej edycji: „Prywaciarze we wspomnieniach i fotografiach 1945-1989 r.”

W pracy nadesłanej na konkurs autorka opisuje początki rzemiosła w Gorzowie Wielkopolskim po zakończeniu wojny. Podaje konkretne przykłady pionierskiej działalności piekarzy, rzeźników i ślusarzy, ukazując je na tle ówczesnej sytuacji na Ziemiach Odzyskanych oraz w kontekście wprowadzania nowego porządku społecznego w Polsce Ludowej. Opierając się na źródłach zgromadzonych w archiwum Muzeum w Gorzowie, przedstawia historie wybranych rzemieślników oraz tworzenie się cechów rzemieślniczych i innych organizacji zrzeszających prywatnych przedsiębiorców w czasach Polski Rzeczypospolitej Ludowej (PRL).

Zgodnie z jej ustaleniami, pierwsze powojenne prywatne sklepy i warsztaty w Gorzowie powstały już w pierwszych tygodniach po przejęciu władzy w mieście przez polską administrację (działo się to dnia 28 marca 1945 r.). Przy urzędach terytorialnych otworzone zostały Referaty Aprowizacji i Handlu, których zadaniem było dostarczenie niezbędnych produktów dla miejscowej ludności, zarówno napływających osadników polskich, jak i Niemców (do czasu ewakuacji w czerwcu 1945 r. było ich ok. 30 tys.), a także osób wracających z Niemiec z obozów i robót przymusowych, które zatrzymywały się na krótko w okolicy. Zgodnie z relacją autorki, brakowało wtedy wszystkiego, ale przede wszystkim żywności. Dlatego władze miasta i powiatu zdecydowały, aby dać „zielone światło” dla prywatnej inicjatywy. Jak grzyby po deszczu wyrastały więc sklepy i warsztaty różnych branż. Ludzie remontowali poniemieckie lokale na własny koszt. Najwcześniej powstały piekarnie i sklepy spożywcze oraz rzeźnicze.

W dalszej części pracy autorka stara się dokładnie opisać pierwsze piekarnie i rzeźnie, a także założycieli firm wraz z trudnościami, z jakimi musieli się borykać. Poświęca także sporo miejsca osobie Stanisława Smużnego – pierwszego ślusarza pracującego w powojennym Gorzowie. Zajmował się on między innymi wyrabianiem wózków dziecięcych, a także składał samochody ze znalezionych części. Jak twierdzi autorka, były to przede wszystkim mercedesy, zamawiane przez różne ministerstwa. Zdaniem Nowakowskiej lata 1945-1948 były okresem najlepiej prosperującego rzemiosła (niskie podatki, ulgi). Prywaciarze udzielali nawet miastu pożyczek na cele administracyjne. Bardzo szybko powstawały liczne cechy rzemieślników, które z czasem zaczęły się jednoczyć w związki i zrzeszenia. W 1950 r. powstały Zjednoczone Cechy Rzemieślnicze w Gorzowie, które po kilku miesiącach przekształcono w Cech Rzemiosł Różnych w Gorzowie. Jednak już wtedy koniunktura dla rzemiosła znacznie się pogorszyła. W 1948 r. wyszło zarządzenie dotyczące między innymi prawa wykupu lokali, maszyn i narzędzi. W 1950 r. wprowadzono wyższe podatki dla rzemieślników. Wielu z nich nie stać było na ponowne ich wykupienie i zamykali swoje warsztaty. Poprawa sytuacji nastąpiła dopiero w latach 1957–1960, kiedy ponownie wzrosła liczba warsztatów rzemieślniczych. Kolejnym okresem pewnej poprawy w sektorze prywatnym były lata 1979 –1989, kiedy obniżono podatek dla właścicieli warsztatów, którzy ukończyli sześćdziesiąt lat, oraz dla tych, którzy zatrudniali osoby niepełnosprawne. Natomiast z początkiem 1989 r., wraz z wprowadzeniem nowej ustawy o działalności gospodarczej, nastąpił według autorki, paradoksalnie, kolejny regres, spowodowany wzrostem biurokracji i kontroli prywatnych przedsiębiorców. Zniknęło wtedy wiele zakładów usługowych (np. kowalstwo, ciesielstwo, szewstwo), których funkcje przejęły fabryki.

Zofia Nowakowska pod koniec swoich przemyśleń podkreśla rolę rzemiosła w latach powojennych, kiedy to prywatni przedsiębiorcy wypełnili dotkliwą lukę w zaopatrzeniu ludności w towary i usługi. Jednocześnie zauważa przy tym, że środowisko rzemieślników nie ograniczało się jedynie do prowadzenia swych warsztatów, ale budowało też struktury organizacyjne, tworzyło szkoły zawodowe, podnosiło poziom usług, integrowało ludzi, tworzyło zalążki lokalnych społeczności. Innymi słowy struktury te były czynnikiem stabilizacji życia dla ludzi ciężko doświadczonych wojną.

Autor/Autorka: 
Miejsce powstania: 
Gorzów Wielkopolski
Opis fizyczny: 
10 s. luź., ; 30 cm.
Postać: 
luźne kartki
Technika zapisu: 
maszynopis
Język: 
Polski
Miejsce przechowywania: 
Dostępność: 
dostępny do celów badawczych
Data powstania: 
2000
Stan zachowania: 
dobry
Sygnatura: 
AOII/49/PR
Tytuł kolekcji: 
Archiwum Opozycji
Uwagi: 
Praca nadesłana na konkurs pod nazwą "Prywaciarze we wspomnieniach i fotografiach 1945-89", ogłoszony w 2000 r. przez Ośrodek Karta i Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga.
Słowo kluczowe 1: 
Słowo kluczowe 2: 
Główne tematy: 
handel i rzemiosło w PRL, prawo i administracja w PRL
Nazwa geograficzna - słowo kluczowe: 
Zakres chronologiczny: 
Od 1945 do 1990
Nośnik informacji: 
papier
Gatunek: 
pamiętnik/wspomnienia