Żółtowska, Janina [dziennik]

Janina Żółtowska, autorka powieści Ballada oraz wspomnień Inne czasy, inni ludzie była córką Wawrzyńca Puttkamera i Zofii Kieniewicz. Wyszła za mąż za Adama Żółtowskiego, filozofa i polityka związanego z Narodową Demokracją. Jej pasją było malarstwo. Interesowała się też polityką. Dzienniki Żółtowskiej składają się z 45 zeszytów i obejmują l. 1905–1936. Autorka relacjonuje w nich na bieżąco wydarzenia, w których uczestniczy, podejmuje także refleksje na tematy polityczne i społeczne. Szczegółowo opisuje życie towarzyskie środowisk ziemiańskich, w których się obraca.

Żółtowska od samego początku w zapiskach podkreśla swoje konserwatywne poglądy, które nie ulegają zmianie przez cały omawiany okres. Autorka identyfikuje się mocno z tradycją arystokratyczną, z niepokojem obserwując zmiany społeczne. Stwierdza wielokrotnie, że jest przeciwna ideom socjalistycznym i feministycznym. Uważa ponadto, że arystokracja jest kwintesencją narodu, więc reformy mające na celu demokratyzację społeczeństwa uznaje za szkodliwe. Zniesienie różnic społecznych według niej ma doprowadzić wręcz do upadku narodu polskiego. W związku ze swoimi poglądami łatwo odnajduje się w środowisku sympatyków i działaczy Narodowej Demokracji, do których należy jej mąż. W zapiskach często wyraża podziw dla Romana Dmowskiego, którego uważa za wybitnego polityka. Podziela również jego antysemickie poglądy, uznając, że Żydzi stanowią zagrożenie dla narodu polskiego. Konserwatywne poglądy Żółtowskiej są powodem jej wewnętrznego rozdarcia, związanego ze stosunkami z kuzynem, Ludwikiem Chomińskim, z którym w okresie młodzieńczym utrzymuje bliskie kontakty. „Luluś” w pewnym momencie zaczyna ją adorować, ona jednak nie odwzajemnia jego uczuć, traktując go jak bliskiego przyjaciela. Gdy kuzyn zaczyna interesować się socjalizmem, Żółtowska kończy znajomość. Chociaż cierpi z powodu zakończenia tej relacji, nie potrafi zdobyć się na akceptację odmiennych poglądów.

Janina Żółtowska przedstawia obszernie relacje rodzinne. Na uwagę zasługuje m.in. opis małżeństwa Jadwigi Potworowskiej i Euzebiusza Łopacińskiego (znanego historyka i archiwisty), które po pewnym czasie przeradza się w przemocową relację – mężczyzna często wpada w złość i urządza sceny zazdrości. Po narodzinach córki Tekli zaczyna zdradzać żonę i staje się agresywny wobec niej oraz dziecka. W końcu kobieta ucieka wraz z Teklą do majątku teścia. W czasie wojny razem z rodziną Kieniewiczów trafia do Warszawy.

W dziennikach pojawia się wiele wzmianek o Adeli Kieniewicz – ciotce Janiny Żółtowskiej, także autorki pamiętników. Ciotka „Lela” początkowo opisywana jest jako osoba bardzo towarzyska, pełna energii i wdzięku. Z czasem jednak diarystka coraz bardziej się do niej zniechęca ze względu na jej narcystyczny charakter. Czarę goryczy przelewa samobójcza śmierć Hieronima Kieniewicza, której główną przyczyną (według zapisków Żółtowskiej) był konflikt z żoną, Adelą. Autorka w dziennikach obszernie wypowiada się na temat rodziny swojego męża, m.in. jego matki, Marii z domu Sapiehy-Kodeńskiej, siostry Zofii, czy braci – Pawła, Tomasza i Leona. Opowiada np. o trudnościach w relacjach z żoną Leona, Anną Mężyńską („Hanką”). Istotny jest też wątek małżeństwa Zofii Żółtowskiej, która wychodzi za mąż stosunkowo późno za Stefana Dąbrowskiego. Temu związkowi przeciwni są jej bracia, łącznie z Adamem Żółtowskim, a Janina stoi po jego stronie, uważając, że kobieta nie powinna samodzielnie podejmować takiej decyzji. Rodzina uznaje Dąbrowskiego za nieodpowiednią partię dla Zofii, mimo to para bierze ślub. Niewiele miejsca w dziennikach Żółtowskiej zajmuje temat jej relacji z mężem. Autorka opisuje problemy na początkowym etapie znajomości, jednak z dalszych zapisków można wnioskować, że małżeństwo jest zgodne. Porusza często temat trudnych relacji z matką, z którą od czasu zamążpójścia nie potrafi znaleźć wspólnego języka. Puttkamerowa czuje się opuszczona, z kolei córka uważa, że nie może swobodnie wyrażać przy niej swoich opinii.

Janina Żółtowska w dziennikach szkicuje portrety wielu postaci z otaczającego ją towarzystwa. Tworzy zapiski na temat znanych osobistości związanych z polityką, kulturą czy pracą społeczną, m.in.: Augusta Adolfa Cieszkowskiego, Róży Raczyńskiej, Pii Górskiej, Marii Sobańskiej, Romana Dmowskiego, Kazimiery Iłłakowiczówny. Autorka utrzymuje również kontakty z wieloma rodzinami ziemiańskimi, np. ze Skórzewskimi, Sapiehami, Wańkowiczami, Platerami, Kwileckimi, Żychlińskimi, Bnińskimi, Łąckimi, Czartoryskimi, Raczyńskimi, Jundziłłami, Czetwertyńskimi, Radziwiłłami, Szołdrskimi, Morawskimi, Tyszkiewiczami, Potockimi.