Helena Radlińska (z domu Rajchman), pseud. m.in. Orsza, Helena Orsza, Jerzy Strumiński, W. Janicki, Warszawianin, Z. Rudnicki, Hermenegilda, Anna. Działaczka oświatowa i niepodległościowa, pedagog, bibliotekoznawca, profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej i Uniwersytetu Łódzkiego. Urodziła się 2 maja 1879 roku w Warszawie, zmarła 10 października 1954 roku w Łodzi. Była córką Melanii z Hirszfeldów i Aleksandra Rajchmana (pisarza, publicysty). Miała dwóch braci: Aleksandra i Ludwika.
Edukację rozpoczęła na pensji Henryki Czarnockiej, gdzie działała w Towarzystwie Miejsko-Wiejskiej Oświaty oraz Kole Pań. Potem kontynuowała na tajnych kursach nauczycielskich, uczestniczyła również w kursie pielęgniarstwa. Pierwszą publikację („Kto to był Mickiewicz?”) wydała w 1897. Pracowała w czytelni Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Współpracowała także z Komisją Katalogową Wydziału Czytelni bezpłatnych WTD. Następnie, już jako żona Zygmunta Radlińskiego (od 1902-1923), pracowała jako nauczycielka języka polskiego i historii w szkołach jawnych i tajnych kompletach, kursach wychowawczyń przedszkoli.
Członkini Towarzystwa Pedagogicznego, Koła Wychowawców, Związku Towarzystwa Samopomocy Społecznej. Współpracowała z Polską Partią Socjalistyczną, pomagając organizować akcje zbrojne, pomoc lekarską dla Organizacji Bojowej.
W 1906 r. wyjechała wraz z mężem na Syberię (Z. Radliński został skazany na zesłanie za udział w Organizacji Bojowej PPS). Tam w okolicach Tomska zajmowała się leczeniem ludności. Jeszcze tego samego roku uciekła wraz z mężem do Krakowa, o czym opowiedziała we wspomnieniach zatytułowanych „Z etapu” (1907) i „Posiew wolności. Listy Joasi Strumińskiej z etapu i zesłania” (1935).
W 1911 r. ukończyła studia historyczne pod kierunkiem Stanisława Krzyżanowskiego na Wydziale Filozoficznym UJ. Wchodziła w skład zarządu krakowskiego Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza. W Bibliotece Publicznej TUL założyła Polskie Archiwum Oświatowe w 1908 r.
Przez całe swoje życie sprawowała szereg funkcji. Uczyła w szkołach ludowych historii (1907-1914). Współpracowała z pismem dla dzieci „Promyk”, zajmując się tam działem historycznym. Miała swój odczyt pt. „Podstawy wychowania narodu” podczas II Polskiego Kongresu Pedagogicznego w Krakowie. Członkini komisji rewizyjnej Krakowskiego Związku Pomocy dla Więźniów Politycznych. Wykładała w Szkole Nauk Społeczno-Politycznych w Krakowie. Należała do komitetu, który powołał do istnienia Polski Instytut Pedagogiczny w Krakowie – początki wyższej szkoły pedagogicznej. Organizowała kursy letnie w Zakopanem skierowane dla nauczycieli (1913, 1914). W 1912 sprawowała funkcję redaktorki „Chłopskiej Sprawy”, nielegalnego stronnictwa Związek Chłopski i z jego ramienia uczestniczyła w Kongresie Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (1913). Kierowała głównym zarządem Polskiego Skarbu Wojskowego. Wchodziła w skład kierownictwa Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.
Pracowała w: Oddziale Werbunkowo-Propagandowym Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. Wykładała historię wychowania, bibliotekarstwo na Wydziale Społecznym Wyższych Kursów dla Kobiet im. A. Baranieckiego w Krakowie. Była wydawcą i redaktorem miesięcznika "Kultura Polska", organizatorką kolportażu prasy niepodległościowej, należała do Konwentu Organizacji A - grupy najbliższych współpracowników J. Piłsudskiego, która zawiązała się po aresztowaniu marszałka w 1917 r. (miejscem spotkań grupy było mieszkanie Radlińskiej w Krakowie). Należała też do Komitetu Głównego Ligii Niezawisłości Narodowej, organizowała zjazdy inteligencji ludowej w Krakowie (jeden z nich powołał do istnienia Nieustającą Komisję Zjazdów Inteligencji Ludowej Polskiego Stronnictwa Ludowego Królestwa Polskiego, Galicji i Śląska). Była sekretarzem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, referentką oświaty pozaszkolnej w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, sekretarką redaktorką „Rocznika Pedagogicznego”.
Przez wiele lat współpracowała z Wolną Wszechnicą Polską (1922-1952), m.in. kierowała Studium Pracy Społeczno-Oświatowej przy Wydziale Pedagogicznym WWP. Tam pełniła funkcję docenta i profesora nadzwyczajnego historii i organizacji oświaty pozaszkolnej, prodziekana, dziekana Wydziału Pedagogicznego.
W 1939 r. jej mieszkanie zostało spalone, a Radlińska ranna. W okresie okupacji zamieszkała w klasztorze sióstr urszulanek w Warszawie (ul. Gęsta 1), gdzie prowadziła wykłady dla studentów tajnego Wydziału Pedagogicznego WWP. Po powstaniu warszawskim przeszła przez obóz w Pruszkowie, schronienie znalazła ponownie w klasztorze urszulańskim, ale w Milanówku. Jeszcze w 1944 r. zamieszkała w Skierniewicach, gdzie pracowała w przytułku dla dziewcząt – łączniczek powstania.
W 1945 r. organizowała Zakład Pedagogiki Społecznej na Uniwersytecie w Łodzi. Tam prowadziła wykłady z pedagogiki. Była członkinią Łódzkiego Towarzystwa Naukowego
Jej prace zostały wydane po jej śmierci (w l. 1961-1979). Zawierają się w czterech tomach, mianowicie: Pedagogika społeczna, Zagadnienia bibliotekarstwa i czytelnictwa, Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, Oświata i kultura wsi. Ponadto: Działalność oświatowa Stanisława – praca dokończona przez uczennicę Radlińskiej, , Irenę Lepalczyk. Inne prace pozostają w maszynopisie.
Stanisław Konarski, Helena Radlińska, hasło w: Polski Słownik Biograficzny, t. XXIX, 1986.
