publikacje

Wróć do listy

Relacja Estery Rusinek

Estera Rusinek opisuje getto w Pilicy i jego likwidację w lutym 1943 r. Wtedy uciekła z grupą samoobrony żydowskiej, ukrywała się w lasach i u chłopów, m.in. znalazła schronienie u rodziny Janusów. Po denucjacji (styczeń 1943 r.) doszło do strzelaniny między Żydami i niemieckimi żołnierzami, gospodarstwo Janusów zostało podpalone, zginęła część chłopskiej rodziny i żydowskich zbiegów. Autorka obszernie przypomina o brutalności Niemców oraz śmierci Polaków, którzy pomagali Żydom. Potem Rusinek trafiła do obozu w Będzinie.

publikacje

Wróć do listy

Dzieje Zakładu Sierot w Krakowie podczas okupacji niemieckiej

Sabina Mirowska-Hochberger opisała historię Żydowskiego Domu Sierot, przypominając, że we wrześniu 1939 r. kierownictwo sierocińca opuściło Kraków, a jego zarządzaniem zajęła się Anna Feuerstein. Po utworzeniu getta w Krakowie (20 marca 1941) Niemcy przedłużyli zakładowi opiekuńczemu termin przeprowadzki do 1 kwietnia. Według rozporządzenia wszystkie dzieci żydowskie przebywające po „stronie aryjskiej” powinny były również znaleźć się w getcie.

publikacje

Wróć do listy

Dzieci

Regina Nelken, pracownica Żydowskiego Domu Sierot, opisała historię podopiecznych z sierocińca i internatu w Krakowie. W czasie okupacji niemieckiej dzieci pracowały (np. kleiły koperty), aby uniknąć wysiedlenia. Od jesieni 1942 r. były wywożone, m.in. do obozu zagłady w Bełżcu. W trakcie likwidacji krakowskiego getta (13 marca 1943 r.) trafiły do obozu pracy przymusowej w Płaszowie (przebywały w wydzielonej części: Kinderheim). Według Nelken zmęczone i straumatyzowane dzieci wyglądały jak „młodzi starcy”.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Grety Feiner

Greta Feiner przebywała w getcie krakowskim, potem w obozie Płaszów. Jej matka została wywieziona z getta i zginęła. Autorka opisała Amona Götha, komendanta Płaszowa, który strzelał do pracujących więźniarek. Z Płaszowa została ewakuowana i pieszo przez trzy dni i noce szła do Auschwitz-Birkenau. Podczas drugiej ewakuacji w 1945 r. (pieszo i pociągiem) trafiła do Ravensbrück: „Policjantki lagrowe przyjęły nas pałkami”. Przypomina o brutalności więźniarek, bijatykach o jedzenie i braku solidarności między kobietami.

publikacje

Wróć do listy

Przeżycia po aryjskiej stronie

W 1939 r. Fanny Gothajner wyjechała z dwojgiem dzieci z Łodzi do Warszawy i zamieszkała na Muranowie. W 1940 przyjechał jej mąż z Równego (ob. Ukraina). Ich późniejszy pobyt w getcie warszawskim określiła krótko: „przeżyliśmy to samo, co wszyscy Żydzi”. Jeden z synów został przemycony na tzw. aryjską stronę do zaprzyjaźnionego Polaka, lekarza. Gothajner podaje jego nazwisko i miejsce pracy. Drugi syn stracił życie podczas próby opuszczenia getta. Ona wyszła bezpiecznie, ale jej załamany mąż nie przyłączył się, pomimo jej błagań, i zginął w getcie.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Miry Kwasowicer–Glikfeld

Jest to opis wspomnień autorki z pobytu w getcie białostockim a dokładniej z akcji likwidacyjnej w tymże getcie.

publikacje

Wróć do listy

Obrazki z likwidacji getta warszawskiego – wrzesień 1942

Relacja z przebiegu akcji likwidacyjnej getta warszawskiego we wrześniu 1942 r., opatrzona datami dziennymi i podzielona na cztery części. 5 IX – Zawistowska-Sonnabend wróciła do getta po godzinie policyjnej. Na ulicach widzi ciała zastrzelonych oraz umierających i dobijanych ludzi. Dzień wcześniej wywieziono jej rodziców (przedtem zabito jej siostrę). Martwi się o nich, przypuszczając, że nie przeżyją wojny. Ale czuje ulgę, że nie są świadkami mordowania Żydów, również tych, którzy są zbyt chorzy lub słabi, aby pójść na Umschlagplatz. 6 IX – bramy getta zostały zamknięte.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Anny Schönthal

15 lipca 1942 r. Anna Schönthal została przewieziona z Jaworzna do obozu pracy w Niemczech. Transport więźniarek liczył pięćset kobiet. Pracowały przymusowo w fabryce mundurów, otrzymywały raz na tydzień dwa kilogramy chleba, piętnaście dkg masła i marmolady. W obozie panował głód i epidemie. Następnie autorka trafiła do obozu koncentracyjnego Auschwitz, wspomina, że więźniarki ukrywały różne przedmioty osobiste przed rewizjami. Duża część relacji dotycząca warunków życia w Auschwitz jest nieczytelna. Na początku stycznia 1945 r.

publikacje

Wróć do listy

Elżbieta Drabienko do Żanny Kormanowej, 15.10.1954

List do Żanny Kormanowej, w którym autorka prosi o spotkanie w sprawie Janiny Ablerskiej. Jej przyjaciółka przed śmiercią pozostawiła u niej rzeczy osobiste, Drabienko chciałaby porozmawiać o tym z Kormanową.

publikacje

Wróć do listy

Apolonia Borowik do Żanny Kormanowej, 1.09.1953

Autorka listu wspominała w nim ich spotkanie sprzed miesiąca. Zapewniała, że myślami zawsze była z Kormanową, pytała ją o zdrowie. Chciała się z nią zobaczyć, gdy przyjedzie do Warszawy. W tym czasie jej rodzina przeżywała żałobę z powodu śmierci jej wnuczka Romualda, który w czasie wakacji utopił się w jeziorze na Mazurach. Był poszukiwany przez osiem dni, zanim jego ciało co stało odnalezione. Został pochowany na cmentarzu w Częstochowie. Zygmunt jeszcze o tym nie wiedział.

Strony