Na innym gruncie. Po drugiej wojnie światowej

Na pierwszych kartach powojennych wspomnień Amelia Łączyńska relacjonuje swoje podróże po „ziemiach odzyskanych”, w poszukiwaniu nowego miejsca zamieszkania. Zdaje sobie sprawę z tego, że jako ziemianka pozbawiona byłaby prawa do rekompensaty za utracony majątek, wraz z córkami fałszuje więc zeznania przed komisją, podszywa się pod małorolną chłopkę, której mąż zmarł na początku wojny. Po długiej tułaczce po wybrzeżu Bałtyku decyduje się ostatecznie osiąść w Darłowie, gdzie otrzymuje propozycję objęcia funkcji kustoszki tamtejszego muzeum: „To było coś dla mnie. Dobrze trafiłam. I choć nie miałam najmniejszego pojęcia o kustoszowaniu i pracy w muzeum, ale napewno ze wszystkich osiedleńców w Darłowie najbardziej do tego stanowiska byłam adekwatna, a również ufna w swoje siły i zdolności” (k. 8r–9r). Dalej przedstawia przygody związane z poszukiwaniem nowego mieszkania w Darłowie, początki pracy kustoszki, a także warunki życia w powojennym mieście. Szczegółowo, na licznych przykładach, znanych sobie tak ze słyszenia, jak i tych, których była naoczną świadkinią, prezentuje pierwsze lata formowania się władzy ludowej na „ziemiach odzyskanych” – problemy aprowizacyjne, szabry, nocne napady dezerterów z wojska, problemy ze znalezieniem pracy na etat, konflikty pomiędzy władzami prowincjonalnymi i wojewódzkimi, a także szybko rozwijający się i trzymający całe społeczeństwo w ryzach Urząd Bezpieczeństwa, z którym niepokorna autorka wchodziła wielokrotnie w konflikt.

Trzecią część opowieści stanowią losy Łączyńskiej po przeprowadzce do Gdańska, gdzie objęła funkcję referentki literatury w Wojewódzkim Wydziale Kultury i Sztuki. Po przeprowadzce z prowincji do wielkiego miasta znajomości autorki i jej wiadomości na temat wydarzeń w kraju i za granicą zdecydowanie się poszerzyły – opisuje spotkania z literatami, działalność Związku Literatów, upamiętnia wspomnienia więźniów z niemieckich obozów koncentracyjnych. Ten krótki okres życia i wspomnień kończy się wraz z postanowieniem autorki, że ponownie zbliży się do córek i zamieszka bliżej nich – z tego więc względu przeprowadziła się do Poznania, gdzie pozostała do śmierci. Ta ostatnia, najobszerniejsza część wspomnień, obejmuje ponad dwadzieścia lat – Łączyńska szczegółowo opisuje relacje z rodziną, próbę organizowania przyszłości córek, problemy kwaterunkowe, a także wiele serdeczności i życzliwości, których doświadczyła niespodziewanie od obcych ludzi i w nowym środowisku. Rozpisuje się o pracy w Bibliotece Raczyńskich – przybyła z zewnątrz inteligentka z rozbrajającą szczerością zdaje relację z przypadkowych działań Biblioteki w pierwszych latach po wojnie, a także braku profesjonalizmu wielu pracowników (nie szczędząc złośliwości pod adresem ówczesnego dyrektora, niemającego pojęcia o bibliotekarstwie, który wyższe wykształcenie zdobyć miał na podstawie miernej i kupionej od kogoś pracy dyplomowej). Jednym z takich absurdów było fałszowanie statystyk wypożyczeń książek i broszur o tematyce propagandowej, których nikt nie chciał czytać, a które zalegały w magazynach bibliotecznych: „Tylko z tą sprawą jest tak: zaczniesz od małego, a potem idziesz dalej i nie wiesz nawet, na czym skończysz. Toteż fałszowanie przybierało coraz szersze kręgi, np. jeśli chodzi o ilość czytelników. Nie wykreślało się tych, którzy dawno przestali książki wypożyczać albo pożyczyli sporadycznie raz czy dwa. Zostawali w kartotece, a ta rosła z roku na rok, liczyła już tysiące i tysiące, a na tej górze siedział nasz Mazurek jak kogucik z czupurnie zadartym grzebieniem i nigdy mu na myśl nie przyszło, że dmuchnąć, a góra się rozsypie” (k. 86r–87r).

Kolejne karty wspomnień poświęcone są m.in. poznańskiemu czerwcowi 1956 r. (obserwowanemu z terenu niespodziewanie odciętych od miasta Międzynarodowych Targów Poznańskich), doświadczeniom Łączyńskiej w pracy przewodniczki turystycznej i obchodom tzw. Millenium 1966 r. Dużo miejsca przeznacza autorka na relację ze współpracy ze Związkiem Literatów Polskich, szczególnie etapowi poznańskiemu, początkowo nacechowanemu wrogością wobec jej osoby. Pisząc o ZLP, przedstawia charakterystyki wielu ówczesnych członków Związku, m.in. Bogusława Koguta, Włodzimierza Odojewskiego, Romana Brandstaettera i Kazimiery Iłłakowiczówny, charakteryzuje także niesnaski i konflikty, które się tam rodziły. Jednym z nich było wystąpienie Łączyńskiej na zjeździe literatów polskich i niemieckich, na którym głosiła, że zaangażowany pisarz martwić musi się nie tylko o pokojową koegzystencję obu narodów, ale także głośno mówić o tym, co złego dzieje się w sprawach wewnętrznych po jednej lub drugiej stronie granicy – sprawa ta zresztą doprowadziła do jej zatargu ze Służbą Bezpieczeństwa i postępowania karnego u prokuratora (życzliwie nastawionego doaAutorki, który zdołał ją wybronić od poważniejszych konsekwencji). Opowieść swoją kończy Łączyńska krótkim podsumowaniem dotyczącym jej obecnej sytuacji i twórczości literackiej. Przyznaje się do umiarkowanych zdolności literackich i krótko streszcza cztery wydane przez siebie książki, w przypadku ostatniej, poświęconej poznańskiemu rodowi Górków, przytacza negatywne recenzje Janusza Tazbira i Marii Boguckiej.