Papiery osobiste. Wspomnienia młodości

Wspomnienia z dzieciństwa i młodości Marii Ostrożyńskiej, podzielone na dwadzieścia jeden krótkich rozdziałów, posiadających osobną tytulaturę. Ostatnie rozdziały, tj. Mój brat Władzio i Pan Solicki, zostały opatrzone datacją (1925–1926), ale w początkowych fragmentach znajdują się dopiski ołówkiem (prawdopodobnie nieautorskie) z wcześniejszym datowaniem, wskazującym najpewniej na okres, którego dotyczą najwcześniejsze wspomnienia z dzieciństwa, przypadający na lata 1870–1871 (przy fragmencie o małżeństwie siostry Zosi widnieje data ołówkiem: 1872). Uzupełnieniem właściwych wspomnień są fragmenty znajdujące się w tej samej teczce, ale niewłączone do spisu rozdziałów: Ojciec mój, Imieniny ojca, Tryb życia, w których opisano zwyczaje domu w Paszowie, służbę itp. Poszczególne partie dają wgląd w wybrane okoliczności życia codziennego w ziemiańskim dworze. Ostrożyńska wychowywała się w rodzinnym majątku w Paszowie (obecnie wieś w województwie podkarpackim). Razem z siostrami odebrała domowe wykształcenie pod kierunkiem panny Ludmilli, którą autorką określa jako jedną z ostatnich entuzjastek, wykształconą na pensji Felicji Boberskiej (Ostrożyńska nadmienia, że po wyjeździe z Paszowa nauczycielka wstąpiła na studia medyczne, ale przez wyczerpujący tryb życia niebawem zmarła). Autorka kontynuowała krótko edukację we Lwowie, dokąd w celach kuracyjnych udała się wraz z chorującą matką i siostrami. Wątki „edukacyjne” powracają kilkukrotnie we wspomnieniach Ostrożyńskej, gdyż – jak sama podkreśla – rodzice przykładali do wykształcenia swoich dzieci dużą wagę (stąd większe fragmenty na temat samych nauczycielek, m.in. Franciszki Krzywobłockiej, której naczycielski zapał wzmagał pasję Ostrożyńskiej do nauki). Obok tych wątków pojawiają się również passusy na temat zajęć w czasie wolnym (kuligi, bale karnawałowe), obchodów świąt, okolicznych sąsiadów (Mariana Chylińskiego, Mickiewiczów z Zawadki). Detale z okresu dzieciństwa, opisy postaci ustępują wobec nie tak rozbudowanych, ale interesujących partii „wspomnień o sobie”. Wyraźnie wydzielone z treści ogólnych, stanowią szczegółową introspekcję kształtującej się osobowości autorki – od dziecinnej prostoty do młodzieńczej egzaltacji i melancholii, pragnienia heroicznych czynów, a z drugiej strony – wstąpienia do klasztoru. Ostrożyńska wraca pamięcią do swoich pierwszych miłosnych uniesień, wspomina swoich i siostry Heleny adoratorów. Temperament jej jednak, jak sama to określa, nie był tak żywiołowy jak zachowanie Heleny, która swoją pomysłowością niejednokrotnie gorszyła okolicę i popadała w konflikty z matką (ojciec Ostrożyńskiej zmarł, gdy ta miała siedemnaście lat).