Zofia Moraczewska

Leokadia Śliwińska, wręcz z uwielbieniem, przedstawia sylwetkę Zofii Moraczewskiej, a także jej męża Jędrzeja Moraczewskiego, na tle wydarzeń historycznych. Opisuje nie tylko jej działalność społeczną i polityczną, ale także cechy charakteru, które uczyniły ją tak aktywną i skuteczną.

Zofia Moraczewska jest, według autorki, jedną z najbardziej znanych i najbardziej cenionych działaczek kobiecych w Polsce Odrodzonej. Pierwsze etapy jej działalności związane były z Małopolską, gdzie stosunki polityczne kształtowały się inaczej niż pod zaborami rosyjskim i niemieckim.

Śliwińska nakreśla na wstępie tło historyczne od utraty niepodległości w 1795 r. aż po jej odzyskanie w 1918 r., ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich 50 lat zaborów (po wojnie prusko-austriackiej w 1866 r. rząd austriacki jako pierwszy „rozluźnił obręcz uciskającą Polskę”), kiedy stopniowo rozwijała się niezależna myśl polityczna. Autorka wspomina m.in. o powstawaniu licznych  tajnych związków młodzieży w latach 1885-95, które z biegiem czasu przekształciły się w partie i stronnictwa polityczne, skupiające w swych szeregach inteligencję (stronnictwo narodowo-demokratyczne), chłopów (stronnictwo ludowe) i robotników (polska partia socjaldemokratyczna). Ta ostatnia jest ściśle związana z powstałą w 1891 r. na terenie zaboru rosyjskiego Polską Partią Socjalistyczną, z Józefem Piłsudskim na czele, która już w 1892 r. wprowadziła do swego programu hasło walki o niepodległość. Śliwińska podkreśla rolę literatury (Wyspiański, Żeromski, Rejmont, i in.), której rozkwit w końcu XIX w. przyczynił się do obudzenia ducha polskiego. Decydujące znaczenie miała rewolucja 1905 r., która osłabiła Rosję. Piłsudski zorientowawszy się bardzo wcześnie, że sytuacja polityczna w Europie prowadzi do wielkiej wojny pomiędzy zaborcami, rozpoczyna w 1908 r. z początku tajne szkolenie młodzieży. A w 1910 r. powstaje jawny już Związek Strzelecki. Plan Piłsudskiego zakładał, że tylko jednoczesne pokonanie trzech zaborców pozwoli zjednoczyć ziemie polskie w jedno niepodległe państwo.

Zofia Moraczewska urodziła się w 1873 r., jako córka barona Gostkowskiego, prof. astronomii i matematyki na uniwersytecie lwowskim. Wychowana w duchu umiłowania wiedzy i ideałów. W szkole średniej ma kontakt ze środowiskiem patriotycznej młodzieży, poznaje dzieje Polski i istotę ruchów społecznych, zwłaszcza tych nowoczesnych i liberalnych. W tym czasie spotyka Andrzeja Moraczewskiego [autorka w całym tekście używa imienia Andrzej], młodego studenta o poglądach socjalistycznych. W 1918 r. zaręczają się, a w 1896 r. biorą ślub. Moraczewski jako młody inżynier zajmuje się budową kolei, przez co małżeństwo przez kolejne 11 lat prowadzi koczowniczy tryb życia. W każdym miejscu zamieszkania zawiązują nowe ośrodki partii socjaldemokratycznej. Dzięki wrodzonemu talentowi organizatorskiemu, praca polityczna nie przeszkadza pani Moraczewskiej w obowiązkach rodzinnych, których przybywa w miarę rodzenia się dzieci [w sumie było ich czworo].

W 1907 r. Moraczewski zostaje posłem do parlamentu w Wiedniu i przerywa pracę inżynierską. Bardzo szybko staje się jednym z przywódców poselskiej grupy socjalistycznej w Wiedniu. Jednocześnie razem z żoną rozszerzają i pogłębiają swe prace społeczne w Małopolsce.  Jest to czas dynamicznego rozwoju prądów wolnościowych w zaborach rosyjskim i austriackim, a Józef Piłsudski przenosi swą działalność do Galicji, gdzie toczy się walka o emancypację polityczną robotników i chłopów, o równouprawnienie kobiet, o prawa wyborcze, itd.  W latach 1907-14 Moraczewscy zamieszkują na stałe w Stryju, okręgu wyborczym Moraczewskiego. Oboje  pracują w środowisku robotniczym (zarówno kobiet jak i mężczyzn), wpierając ich zdolność samodzielnego myślenia i otwierając na nowe idee. Prowadzili wieczory dyskusyjne, które ściągały rzesze słuchaczy, organizowali biblioteki, czytelnie, teatry amatorskie, spółdzielnie.

Z wybuchem wojny robotnicy ci  zasilili szeregi Legionów Piłsudskiego. Było to m.in. wynikiem pracy pp. Moraczewskich, którzy kilka lat wcześniej znaleźli się w gronie zwolenników idei Piłsudskiego i z wielkim zapałem szerzyli hasła niepodległościowe. Andrzej Moraczewski służył pod komendą Piłsudskiego przez całe cztery lata wojny. Jego żona początkowo musi uciekać ze Stryja, ale po rocznej tułaczce z trojgiem dzieci powraca i całkowicie oddaje się pracy niepodległościowej. Prowadzi pracę propagandową w ramach Związku Strzeleckiego i Ligi Kobiet, zorganizowanej na terenie Galicji i Śląska w 1915 r. W czerwcu 1916 r. zostaje jednomyślnie wybrana na przewodniczącą Ligi. Organizacja pod jej kierunkiem sprawnie organizuje pomoc dla Legionów, zarówno materialną, jak i propagandową, co w końcu ściągnęło na nią szykany ze strony władz austriackich.

Po wybuchu w 1917 r.  rewolucji Rosja zaprzestała walki z Niemcami i zawarła pokój z państwami centralnymi. Nie można było dalej walczyć u boku Niemców i Austrii. Obóz niepodległościowy wszedł na drogę jawnej opozycji. Piłsudski zakazał Legionistom przysięgi niemieckim władzom wojskowym, co skutkuje ich internowaniem. Liga Kobiet, choć rozwiązana przez władze austriackie, działa konspiracyjnie pomagając ukrywającym się Legionisto, ściągając na siebie kolejne szykany ze strony zaborców.

Po odzyskaniu niepodległości Piłsudski powołuje Andrzeja Moraczewskiego na premiera nowego państwa polskiego, a Zofia Moraczewska zostaje posłem na Sejm I kadencji z ramienia PPS. Wkrótce wybucha wojna polsko-bolszewicka 1920 r. i Moraczewski wraz 16-letnim synem zasilają szeregi walczących. Syn ginie, o czym Moraczewscy upewniają się dopiero po roku.

Kolejne lata autorka pomija w swej opowieści. Kontynuuje ją od 1926 r., czyli od powrotu Piłsudskiego do władzy. W następnym roku Moraczewska ponownie przejmuje kierownictwo Ligi Kobiet, a w 1928 r. czynnie wspiera obóz Piłsudskiego przed wyborami do sejmu, skupiając organizacje kobiece w jednym komitecie wyborczym. Po wyborach, których kobiety uzyskały znaczna ilość głosów, postanowiły nie rozwiązywać się i utworzyły Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, z Zofią Moraczewską na czele. Program społeczny organizacji obejmuje: oświatę, kulturę, opiekę społeczną, walkę o równouprawnienie kobiet, wytwórczość gospodarczą i prasę. Pod względem politycznym kobiety podporządkowały się Marszałkowi Piłsudskiemu.

Dalej tekst opisuje działalność ZPOK, który w ciągu pięciu lat kierownictwa Zofii Moraczewskiej rozrósł się do 700 oddziałów, liczących łącznie 30 000 członkiń.