Z tej ziemi…, cz. 1

Pierwsza część wspomnień Izabelli Krańskiej skupia się przede wszystkim na postaci jej matki, Anieli oraz problemach z wychowaniem i edukacją dorastających w dwudziestoleciu międzywojennym córek. Dużą część tomu zajmują problemy głównej bohaterki ze znalezieniem właściwego miejsca do zamieszkania, gdzie w spokoju mogłaby zapewnić córkom wykształcenie na odpowiednim poziomie – w trakcie swojej tułaczki po różnych polskich miastach Aniela trafiła m.in. do Warszawy, gdzie zamieszkała z dziewczętami w kamienicy, najmując do pomocy przypadkowo spotkaną na ulicy dawną służącą. Szybko jednak nie tylko rozczarowała się co do zatrudnionej kobiety, ale – zastraszona porywczym i pewnym siebie zachowaniem służącej, na boku sprzedającej drobiazgi należące do Anieli – zmuszona była usunąć ją z mieszkania przy pomocy policji. Służąca nie pozostała jej dłużna, weszła w spółkę z pomocnikiem dozorcy kamienicy i pod nieobecność rodziny okradła ją z całego dobytku: „Pani Aniela pozbawiona została (…) wszystkiego, co jej dotyczyło, a nie miała tego wiele, tylko niezbędne rzeczy. Od dnia kradzieży natomiast stała się wprost nędzarką, bo już nigdy nie mogła uzupełnić swojej garderoby, nigdy nie miała za co...” (k. 27r). Tragiczną sytuację matki potęgowały ciężka choroba córki, Elżbiety (pseudonim autorki) oraz problemy zawodowe męża Juliusza, zajadłego antypiłsudczyka, który z powodu swoich poglądów politycznych nie mógł nigdzie na dłużej znaleźć pracy. Matka autorki, nie mogąc pozwolić sobie na utrzymanie w stolicy, postanowiła przenieść się na Pomorze, gdzie zastał ją wybuch II wojny światowej.

Pierwsze miesiące wojny Aniela spędziła wraz z córkami w Toruniu, gdzie zastały ją dwie tragedie: śmierć męża, a także utrata wszystkich dochodów przez jej ojca. Pozbawiona jakichkolwiek środków do życia, zmuszona została do podjęcia pracy w celu utrzymania już nie trzech, a czterech osób – siebie, dwóch córek i niedołężnego ojca. Większość narracji poświęcona jest napięciom pomiędzy rodzinami polskimi a rodzinami volksdeutschów, które przenosiły się na ich dzieci, z każdym rokiem coraz bardziej się radykalizującymi. Obszerną część wspomnień wypełnia opis realiów pracy przymusowej Polaków oraz ich relacji z żołnierzami sowieckimi. Z jednym z nich w bliższą znajomość weszła Elżbieta, córka Anieli: „Jeniec, z którym Elżbieta dzieliła się chlebem, miał na imię Grisza, był zapewne Białorusinem, umiał po polsku. Zaczepił ją kiedyś, bardziej swą postawą niż słowami, prosząc o chleb – i tak jakoś weszło w zwyczaj. Codziennie po przerwie obiadowej czekał zaczajony w sieni przed wejściem do głównej hali lub za kamieniem w szlifierni. Widziała, jak jego ponure oczy rozjaśniały się… Czuła, że jest jej wdzięczny. Zawsze czyniła to z wielką obawą i – jakoś udawało się… Potem Elżbieta – widząc, jak ładne jeńcy robią pierścionki z kawałka metalu, poprosiła Griszę, by zrobił taki dla niej, na co on chętnie się zgodził. Wkrótce otrzymała żółty pierścionek z różowym kamykiem, a Grisza – od niej chleb z kaszanką” (k. 147r). Ostatnie karty wspomnień dotyczą ewakuacji Niemców na zachód, a także sytuacji pędzonych przez nich przed frontem jeńców alianckich.