publikacje

Wróć do listy

Wspomnienia i listy 1864 - 1914 - 1941

Wspomnienia Izy z Moszczeńskich Rzepeckiej to tekst o podwójnym autorstwie: samej Moszczeńskiej oraz jej córki, Hanny Pohoskiej. która stworzyła maszynopis „Wspomnień” z elementami rękopisu, mając nadzieję na ich przyszłą książkową publikację. Maszynopis został przekazany Bibliotece Uniwersytewtu Warszawskiego przez syna i poprzedzony jego objaśnieniami, składa się z sześciu rozdziałów („Moje gniazdo rodzinne. Wspomnienia z dzieciństwa. 1864-1878"; „Moje lata szkolne. 1878-1880"; „Młodość na wsi. 1880-1890"; „Wyrzuceni z gniazda. 1890-1894"; „Ciężkie lata. 1894-1904"; „Bojowe lata. 18904-1914"), skomponowanych przez córkę Moszczeńskiej na podstawie napisanych przez matkę części wspomnień oraz jej dzienników i listów, które uzupełniła własnym komentarzem. Dzienniki Moszczeńskiej poddała przy tym skrótom, informując o tym, jak wyglądały zeszyty z oryginałem i jakie tematy pominęła w swoim wyborze, a listy przekazała we własnych odpisach i także w wyborze. Ostatni rozdział, poświęcony okresowi poprzedzającemu wybuch I wojny światowej, został przekazany w trzech wersjach: rękopiśmiennej, pierwszej wersji maszynopisu oraz maszynopisu poprawionego. Całość uzupełniona jest bibliografią prac Moszczeńskiej (także w wersji rękopiśmiennej i maszynopisowej) oraz jej krótką biografią i wstępem do prezentowanych wspomnień, a także indeksem osobowym. 
Jak dowiadujemy się ze wstępu, Moszczeńska zaczęła pisać wspomnienia w 1934 r. i starała się kontynuować tę pracę do 1939 r. Udało jej się ukończyć wspomnienia z dzieciństwa oraz napisać fragmenty zawarte w końcowych partiach rozdziału „Bojowe lata”.
Pierwszy rozdział poświęcony jest w znacznej mierze opisowi stosunków społecznych i narodowościowych w zaborze pruskim na przykładzie rodzinnych okolic autorki, Rzeczycy pod Inowrocławiem, w drugiej połowie XIX w. Moszczeńska opisuje wkład rodziców w Powstanie Styczniowe, a także charakter oporu obywateli, włościan i kleru przeciwko późniejszej polityce Kulturkampfu. Tworzy krótkie portrety swoich przodków, m. in. babki Adaminy z Bielskich Moszczeńskiej, oraz rodziców i krewnych. Opisuje piękno rodzinnych okolic, a także swoje dzieciństwo, poświęcając najwięcej uwagi analizie zasad wychowawczych i edukacji, jaką odebrała w domu, a także edukacji sióstr na poznańskich, krakowskich i warszawskich pensjach.
Drugi rozdział wspomnień Pohoska zredagowała na podstawie tekstu wydrukowanego w książce „Szkoła Jadwigi Sikorskiej w Warszawie” (1927 r.), uzupełniając je o fragmenty pominięte w druku, a odnalezione w rękopisie matki. Moszczeńska opisuje w tej części wspomnień stosunkowo liberalne zasady panujące na pensji, utajnione nauczanie patriotyczne oraz przedstawia sylwetki najciekawszych jej zdaniem nauczycieli, w tym Piotra Chmielowskiego i Tadeusza Kramsztyka. Podsumowuje wpływ warszawskiej edukacji na swój rozwój intelektualny.
Trzeci rozdział wspomnień Pohoska skomponowała, łącząc komentarzem wybrane przez siebie partie dziennika matki z lat osiemdziesiątych i wybrane listy do rodziny. Po powrocie z warszawskiej pensji Moszczeńska spędza aż dziesięć lat w majątku rodziców jako „panna na wydaniu”, pomagając w prowadzeniu majątku, opiekując się matką, a potem chorym ojcem. Pohoska na podstawie dziennika opisuje często bliski depresji stan psychiczny matki w tym czasie. Powodem tych nastrojów była monotonia i nuda wiejskiego życia, a także – w dużej mierze – przymusowa bierność odciętej od wielkomiejskiego życia towarzyskiego i kulturalnego autorki. Fakt ten pozwala szukać podobieństw między innymi z dziennikiem młodej Żmichowskiej. Dziennik ten – jak wynika z relacji Pohoskiej – był prowadzony nieregularnie, często z bardzo długimi przerwami, i obejmował dwa cienkie zeszyty szkolne. Wybór fragmentów dziennika dokonany przez Pohoską pokazuje jednak Moszczeńską przede wszystkim od strony jej aktywności, w tym samokształcenia, pozwalając odtworzyć jej lektury z tego czasu oraz refleksje towarzyszące pierwszym próbom literackim i publicystycznym. Wyraźnie zarysowuje się w nim wątek psychologicznych i pedagogicznych zainteresowań autorki, w tym nazwisko Juliana Ochorowicza. Wśród lektur wspominanych przez Moszczeńską znalazła się „Indiana” George Sand, którą autorka ocenia negatywnie, sugerując, że nastroje egzaltowanej buntowniczki z pierwszej połowy XIX wieku nie pasują już do sposobu myślenia współczesnego społeczeństwa, w tym współczesnych kobiet.
Kolejne trzy rozdziały skomponowane zostały przez Pohoską z fragmentów dzienników matki, jej listów (w tym grypsów więziennych), a także wybranych utworów literackich o treści autobiograficznej. Pokazują one ciężką sytuację rodziny po sprzedaży majątku (z pobudek patriotycznych sprzedano go Polakowi za niższą cenę, niż była do uzyskania na rynku niemieckim), początki działalności pedagogicznej Moszczeńskiej i kolejne etapy jej działalności edukacyjnej, publicystycznej, feministycznej i patriotycznej (w tym trzy uwięzienia) aż do wybuchu I wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem strajku szkolnego w 1905 r. oraz działalności konspiracyjnej. Pokazują także życie prywatne Moszczeńskiej: jej małżeństwo, szczególną wagę, jaką przywiązuje do właściwego wychowania i edukacji swoich dzieci, owdowienie i konieczność samodzielnego utrzymania rodziny. Wspomnienia… są przykładem tekstu o podwójnym autorstwie matki i córki, która stara się po śmierci tej pierwszej dokończyć jej dzieło.

Autor/Autorka: 
Współautorzy: 
Inny tytuł: 
[Wspomnienia i listy z lat 1864-1914-1941. oprac. red. i przygotowane do druku ok. 1950 r. przez córkę, Hannę z Rzepeckich Pohoską, oraz wspomnienie Wandy Pełczyńskiej o Hannie Pohoskiej]
Wariant tytułu: 
Wspomnienia i listy Izy Moszczeńskiej-Rzepeckiej
Miejsce powstania: 
Warszawa
Opis fizyczny: 
909 k. ; 31cm
Postać: 
luźne kartki
Technika zapisu: 
maszynopis
rękopis
Język: 
Polski
Dostępność: 
dostępny do celów badawczych
Data powstania: 
Od 1934 do 1941
Stan zachowania: 
bardzo dobry
Sygnatura: 
akc. 406-a
Uwagi: 
Wpis powstał dzięki materiałom odnalezionym w ramach projektu projektu „George Sand – polskie spojrzenia: monografia”, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2011/B/HS2/05436
Słowo kluczowe 1: 
Słowo kluczowe 2: 
Słowo kluczowe 3: 
Główne tematy: 
Sytuacja społeczno-polityczna Polaków w zaborze pruskim po Powstaniu Styczniowym do I Wojny Światowej, rodzina, edukacja patriotyczna w XIX wieku, pensja, edukacja kobiet, twórczość literacka, publicystyka, pedagogika, walka narodowo-wyzwoleńcza, emancypacja, macierzyństwo, Liga Kobiet Polskich, Strajk Szkolny 1905 r.
Nazwa geograficzna - słowo kluczowe: 
Zakres chronologiczny: 
Od 1848 do 1914
Nośnik informacji: 
papier
Gatunek: 
inne