Wirtemberska, Maria

Powieściopisarka, poetka, filantropka, pamiętnikarka i diarystka. Urodziła się w jednej z najbardziej zasłużonych dla polskiej kultury rodzin. Czartoryscy, zanim przenieśli się do Puław, z którymi dziś kojarzona jest ich kulturowa działalność, mieszkali w Warszawie, gdzie Maria przyszła na świat i przez pierwsze lata życia odbierała staranne wykształcenie. Przenosiny do Puław wiązały się ze zmianą przez Marię stanu cywilnego, już w wieku szesnastu lat wydana została za mąż za księcia wirtemberskiego. Małżeństwo to, mimo iż para doczekała się syna, było nieszczęśliwe, małżonek zaś aktywnie działał na rzecz wrogów ówczesnej Rzeczypospolitej. Ciężki charakter oraz upadek ojczyzny przyczyniły się do wystąpienia przez Marię o rozwód, który przypłaciła utratą syna. Krótki czas po rozwodzie Maria spędziła w klasztorze, następnie wyjechała do Wiednia, by ostatecznie w 1808 r. powrócić do Warszawy. Księżna Wirtemberska zajęła się kreowaniem życia kulturalnego miasta. W jej rezydencji odbywały się tzw. błękitne soboty – spotkania salonu literackiego, w którym częstym gościem bywał Julian Ursyn Niemcewicz. W 1813 r. ukazała się jej powieść Malwina, czyli domyślność serca, uznawana dziś za pierwszą polską powieść sentymentalną. Wiele rękopisów jej niewydanych utworów znajduje się do dziś w Bibliotece Książąt Czartoryskich w Krakowie. Po powstaniu listopadowym, w którym niechlubną rolę odegrał jej syn, Maria wyjechała do Paryża, do brata Adama Jerzego, gdzie dożyła osiemdziesięciu sześciu lat.