Themerson, Stefan

Pisarz, fotografik, filmowiec. Wspólnie z żoną Franciszką zrealizował siedem kinematograficznych dzieł awangardowych: Apteka (1930), Europa (1931/1932, wg poematu Anatola Sterna), Drobiazg Melodyjny (1933), Zwarcie (1935), Przygoda człowieka poczciwego (1938), Calling Mr. Smith (1943), The Eye&The Ear (1944). W latach 30. był redaktorem prowadzącym czasopisma na temat filmu awangardowego „f.a.” (1937). Autor pionierskich pod względem typograficznym książek dla dzieci. Wyjechał z Polski do Paryża w 1937 r., następnie mieszkał w Londynie od 1942 r. W 1948 roku wraz z żoną stworzył pierwsze awangardowe wydawnictwo w Wielkiej Brytanii – Gaberbocchus Press. Themerson był również założycielem świetlicy Common Room, która w latach 1957–1959 funkcjonowała w piwnicy wydawnictwa. Celem tej inicjatywy było stworzenie możliwości spotkań i dyskusji pomiędzy ludźmi sztuki oraz nauki, czemu z pewnością sprzyjały inicjowane przez małżeństwo odczyty i pokazy filmów. W swojej indywidualnej twórczości najbardziej znany był z eseistyki (m.in. O potrzebie tworzenia widzeń, Katedra przyzwoitości) oraz prozy fabularnej (m.in. Wykład profesora Mmaa, Kardynał Pölätüo, Euklides był osłem, Wyspa Hobsona). Stworzył również operę semantyczną (Święty Franciszek i Wilk z Gubbio albo Kotlety Świętego Franciszka), w latach 40. napisał serię utworów poetyckich zebranych w tomie Wiersze wybrane 1939–1945. Jego twórczość literacką od lat 50. charakteryzowało znakomite połączenie humoru, satyry, absurdu, antypolityczności oraz filozofii. W sposób subtelny i dosadny Stefan krytykował dogmatyzm, formy ideologicznego zaangażowania (głównie w faszyzm), ukazywał zabawność pozornie nieobecnych absurdów, które w rzeczywistości organizują współczesne społeczeństwa oraz (pełne nieznośnej powagi) zachowania ludzi. Był autorem eksperymentalnej poetyki semantycznej, której założenia pierwotnie przedstawił na przykładzie poezji i prozy w swoim opowiadaniu autobiograficznym Bayamus wydanym w 1949 r. W późniejszych latach jego koncepcja – tworzenia literatury przy pomocy neutralnych emocjonalnie haseł słownikowych, w zamian za subiektywnie nacechowane opisy – znalazła kontynuację w literaturze definicyjnej rozwiniętej przez francuską grupę eksperymentalną OuLiPo.